Wie houdt er nog van Zwarte Piet?

Er moet me iets van het hart: Ik heb zo te doen met Zwarte Piet. Het zal je niet ontgaan zijn hoe er over Zwarte Piet gestreden wordt en als familieopsteller vraag ik me dan onmiddellijk af: Wat heeft die Zwarte Piet toch misdaan om zo afgekeurd te worden door zoveel mensen? Het is ook een beetje raar, want als je motief is om op te staan tegen onderdrukking… Hoe kan je dan een Zwarte Piet (of wie dan ook) steunen, door hem af te keuren, of weg te sturen? Mag een gekleurde Piet niet vrij zijn om zelf te kiezen? Willen we soms niet dat Pieten vrij zijn en steun krijgen? Ik wil hier dus wat liefdevolle steun geven aan alle ongewenste Zwarte Pieten, en misschien tegelijk een overweging aanbieden voor allen die zich afzetten tegen degenen die van Zwarte Pieten houden. Mag dat even?

In de kern heb ik twee vragen:

1. Wat is ons doel: willen we verdelen of verenigen? Bedenk dat als verdelen en muren bouwen ons doel is, dat we het nu al erg prima doen. In dat geval kan je de rest overslaan en hoop ik dat er anderen zijn die verstandiger zijn dan jij. Als verenigen en bruggen bouwen je doel is, kan je verder naar de volgende vraag:
2. Welk gesprek kan ons helpen om elkaar te (her)vinden?

Ik vermoed dat het antwoord een heel ander gesprek zal zijn dan wat we nu voeren. Als we werkelijk elkaar willen vinden, dan kan het gesprek niet tot doel hebben de ander af te keuren of iets van die ander te onderdrukken. Dat zet de kampen alleen maar vaster en maakt ons tot slechts een van de kampen. Een oplossing vraagt iets anders, iets dat veel persoonlijker is dan waar we over spraken.

Ik hoorde bijvoorbeeld een ouder praten over zijn kind die van een Amsterdamse basisschool thuis kwam, nadat het was gepest om zijn kleur met woorden die waren bedoeld om te kwetsen en afkeuren. Het kind overstuur, de vader des te meer.

Ik kon zijn betrokkenheid bij de pijn van zijn kind voelen  en hoorde hoe hij uit betrokkenheid in beweging was gekomen om iets op te lossen voor zijn kind. Tot dat moment was er nog niemand aangevallen en kon ik gemakkelijk aan zijn kant staan. Dat zijn een veel fijnere dialogen dan dat andere, omdat we allemaal ons meteen kunnen herkennen in een dergelijk verhaal en ons hart onmiddellijk begrijpt en uitreikt naar die ouder die iets goed wil maken.

Dat soort gesprekken zijn dus gemakkelijk verbindend en, als het vervolg net zo persoonlijk wordt en alle gesprekspartners gaan zo persoonlijk delen, dan is een oplossing eigenlijk eenvoudig te bereiken. Zolang we het maar tussen (en met) ons oplossen en ons niet bemoeien met hoe anderen het doen.

De innerlijke dwingeland ligt altijd op de loer en wil graag anderen straffen en dwingen, maar je kunt anderen ook vrij laten om hun eigen feest te vieren en dat te doen op een manier die voor hen klopt. Misschien heeft het voor hen een andere betekenis dan voor jou.

Dit gesprek voeren we nog niet en ondertussen zitten er vreemde elementen in het gesprek dat we wel voeren. Als Piet de onderdrukte slaaf is, hoe steunen we die dan? Kunnen we ons verenigen in de steun voor Piet?

We begrijpen waarschijnlijk allemaal wel dat de dialoog niet echt over Zwarte Piet gaat, maar dat het onderwerp eerder een voertuig is in een andere dialoog. Uiteindelijk gaat het over een pijn die nog niet genoeg geadresseerd is. Als we verder kijken dan dit ene symbool, wat is dan waar het heen gaat?

Is Zwarte Piet het doel er doelen? Zo niet, dan zal de strijd ongetwijfeld naadloos verder gaan over een variant van dit onderwerp. Waar gaan we dan over strijden? De pijn zelf gaat niet weg als we een kleur schrappen. Je kunt geen onverdraagzaamheid, afkeuring en haat oplossen door zelf hetzelfde doen. Dus vraag ik: waar wilde je het eigenlijk over hebben terwijl je jezelf bezig hield met wijzen naar al die liefde en vrolijkheid voor een Piet die jij niet verdroeg?

Als het steun voor Zwarte Piet is die je wilt, of voor zwart in het algemeen, of als je Sinterklaas fout vindt omdat hij alleen van zwarte Pieten en kinderen houdt, waarom straffen je dan de Pieten en niet de Sint? Waarom moet Zwarte Piet weg, of magisch van kleur veranderen, terwijl Sint zomaar mag blijven? Denk je dat als piet verdwijnt dat de wantrouwen of het schelden op magische wijze stopt?

Ik weet natuurlijk niet of het iets van religie is om het zo te doen, omdat ik begrijp dat Sinterklaas Rooms Katholiek is en niet weet of Zwarte Piet dat ook is, maar het verbaast me dat we wijzen naar de vermeende onderdrukte, in plaats van naar de vermeende onderdrukker.

En als Sint een onderdrukker of slavenmeester is: Die Sint lijkt me helemaal geen vervelende vent, of kwaadwillend of enigszins gewelddadig als ik hem tegenkom. Hij presenteert zich steevast als slechts een rustige wijze oude man, die graag kinderen op zijn schoot laat zitten en cadeautjes laat uitdelen. Dus wat is er aan hem, of aan Piet, dat ons zo dwars zit?

is het feest te vrolijk? Is Piet te blij? Gedraagt Sinterklaas zich te onschuldig, of raakt al dat plezier je pijn en zoek je iemand die dat begrijpt en bij je is? Of zijn het andere mensen die je dwars zitten, een meer persoonlijke ervaring, iets dat je prikkelde om voor een pijn of onrecht te gaan strijden, iets als je kind die gepest wordt op school omdat hij anders is?

Dat geldt zeker niet voor iedereen, want intussen zijn er velen die dit thema als voertuig gebruiken om weer eens wat publiciteit te krijgen. Die personen maken het niet gemakkelijker, zeker niet omdat ze alleen maar de principe-discussie voeren en eigenlijk zonder nieuwsgierigheid naar of compassie voor hun gesprekspartners komen.

Zij praten tegen, in plaats van met, mensen, maar ofwel ze zijn erg boos, of ze behoren eigenlijk niet tot de groep die volgens hen gekwetst wordt door het bestaan van een Zwarte Piet. Dat soort plaatsvervangende schuld is best lastig in de omgang, omdat de persoon die je eigenlijk wilt spreken er dan niet bij is en er weer een elite is die praat over in plaats van met die persoon. Het gesprek zit dus vol met plaatsvervangende schuld en schaamte en geleende boosheid.

Wat is er toch aan de hand dat zoveel verschillende mensen opeens Piet opeens maar weg willen, als een soort symbool van hoe goed en niet-discriminerend ze zelf zijn? Als ze werkelijk zo vrij zijn van geweld en discriminatie, als ze werkelijk onschuldig zijn, waarom keren ze zich dan zo massaal en fel tegen die arme Piet?

Is het onredelijk om te verwachten dat iemand die de pijn van discriminatie kent juist extra zou willen zorgen voor degenen die volgens hem onder het juk van overheersing moet leven? Zou lijden niet eigenlijk naar meer zorg en helpen moeten lijden in plaats van naar meer strijd?

Voor zover ik weet is de enige zonde van Piet dat hij kinderen blij maakt onder erbarmelijke arbeidsomstandigheden en dat hij vastzit aan de kleur van zijn vak of geboorte, maar is dat genoeg reden om zo tegen hem te keren?

Ik heb dus echt met Piet te doen. Niet alleen moet hij Sint en al zijn vele kinderen kinderen vermaken, maar hij moet ook nog gevaarlijk werk doen, in de vorm van acrobatiek, op daken lopen en door schoorstenen klimmen.

Ik vraag me maar niet af wat een klus het moet zijn, voor Piet, als een kind in een flatgebouw woont, of een ander pand die geen, of een hele krappe, schoorsteen heeft. Ik vraag me maar niet af wat er gebeurt als aan het eind van de schoorsteen een modern gasinstallatie leeft in plaats van de traditionele open haard. Vroeger was het tenminste nog enigszins te doen, maar inmiddels moet het een ware kwelling zijn met heel wat kunstgrepen.

Ja Piet zijn is bepaald niet gemakkelijk en als Sinterklaas dan een racist is, dat snap ik er niets meer van. Waarom belonen we die Sint dan met nieuwe slaven, om tegen de vorige slaven te zeggen dat ze niet welkom en slecht zijn? Waarom verliest Zwarte Piet zijn baan en krijgt Sint simpelweg nieuw personeel?

Het lijkt zo elitair om de slaaf te straffen voor de zonden van zijn meester, zo koloniaal, alsof we nog in de hoogtijdagen van de kerk leven, waarin schaamteloos andere kleuren werden onderdrukt, gebruikt, gedood en onmenselijk zwaar gestraft. Nu snap ik waar we dus voor strijden. Piet moet zijn baan terug en vrij kunnen bestaan. Piet moet zijn passie kunnen leven en kunnen reiken naar de zon. Hij moet zich kunnen ontplooien tegen een redelijk loon en aanvaardbare arbeidsvoorwaarden. En als iemand een Piet wil zijn, de allerbeste Piet van de hele wereld, dan moet dat kunnen. Wij geloven in Piet!!!

Of verwachten we dat de zwarte Pieten hun kleur moeten loochenen en, net als Michael Jackson, maar hun huid moeten gaan bleken? Moet Piet, net als veel blanken, make-up gebruiken om meer op ons te lijken, of zich cultureel aantrekkelijker presenteren omdat we niets anders verdragen dan hetgeen we willen? Dat is toch onmenselijke hard? Moeten weer de weerloze armlastige harde werkers het afzien, om een elite die het goed heeft gerust te stellen?

Hadden Pieten maar niet zwart moeten zijn, natuurlijk. Maar wie weet, hadden ze maar één enkele kleur beschikbaar, wegens hun beroep of geboorte. Schoorstenen hebben nog maar zelden veelkleurige roet opgeleverd, meestal is roet gewoon zwart.

Ik denk ook aan de gezinnen van de Zwarte Pieten. Misschien moeten hun bloedjes van kinderen nu dakloos op straat gaan bedelen en honger lijden. Dat kan je toch niet over je hart verkrijgen? Zijn we zo harteloos of onverschillig? Wat is dat toch met ons?

Niemand die valt over de armzalige arbeidsomstandigheden van een gemiddeld Piet, op winderige, gladde en vooral koude daken. Al dat gebibber, in kleding die hoort bij een warm land, en al dat gevaarlijke hoogtewerk nog helemaal zonder gevarentoeslag of overwerktoeslag ook.

Vervolgens denk ik dan aan die schoorstenen waar ze door moeten wurmen (zal toch ook pijn doen?) en al die kwelling van stoute kinderen die ze in opdracht zomaar uit hun gezin moeten rukken en met roeden slaan, om in Spanje “ik weet niet wat” met ze te doen. Het is echt geen gemakkelijke baan, en ze moeten er nog lachen en ravotten bij ook, want de show must go on en hun baas zit erbij en noteert alles in zijn grote boek.

Dat is allemaal prima, zeggen we, zolang we maar niet met de kleur van hun beroete gezichtjes geconfronteerd worden, want we willen niet terugdenken aan de tijd waarin onze cultuur zo harteloos naar andere culturen waren dat we zonder pardon andere volkeren onderdrukten en doden omdat we ze geen mensen maar bezit vonden. Niet dat we nu echt leuk zijn tegen volkeren die we niet tot “ons” rekenen, maar we verdragen weinig ongemak of smetjes (roetveegjes?) in ons zelfbeeld.

We willen niet terugdenken aan de schuld van onze voorouders in het kapen en vervoeren van hele volkeren, om ze naar een heel pijnlijk en dodelijk lot te brengen. Niemand die over de zak, de roe en de schimmel valt, zolang die arme Pieten maar uit beeld gaan, of hun kleur verstoppen.

Hoe lang moeten de Pieten verbergen voor ze weer uit die kast mogen, simpelweg omdat wij geen dienstbare donkere mensen verdragen, of het niet willen hebben over het werkelijke probleem van de arbeidsomstandigheden en de bedrijfscultuur van een oude blanke geestelijke naar zijn werknemers?

Zijn we zo bang voor een kleur? Verdragen we met alle emancipatie nog steeds geen donkere mensen? Het is een trieste vaststelling. En degenen die Piet wegsturen vanwege zijn kleur moeten zich schamen. Zij zijn de werkelijke racisten. Schande!

Waar Is Black Pride! gebleven, de beweging die gelooft in het bestaansrecht en de waarde van de kleur zwart? Waar blijven voorvechters van Piet? Waar blijft “Piet Pride!”, de maatschappelijke beweging die Piet helpt bij het vinden van zijn kracht en zelfwaardering?

Natuurlijk is het zo dat emancipatie vanuit de groep zelf moet ontstaan, zijzelf moeten hun kracht en identiteit ontdekken, maar bij gebrek daaraan zou je een maatschappelijke opstand verwachten die zijn weerga niet kent.

Hebben we niet lang genoeg met discriminatie geleefd en met het idee dat een groep mag bepalen wat goed is voor een andere groep, met het geloof dat wij beter zijn dan die anderen, hier de Pieten?

Een schande!, vind ik het. Ik hoop maar dat de pieten elders een plek met vervullend werk vinden. Ik hoop dat hun partner en kindertjes geen kou en honger hoeven lijden.

Ik hoop dat we naar een wereld toe bewegen waarin een zwarte Piet trots mag zijn op zijn kleur en over de daken mag uitschreeuwen: Ik ben zo blij dat ik een Zwarte Piet bent!!!!! We hebben nog ver te gaan, maar…

Ik heb een droom!!!!!: Een droom dat we ooit samen zullen kunnen leven, zwart, bruin, groen, geel, pimpelpaars, rood en gespikkeld, en, oh ja, natuurlijk ook blank en, in het geval van D. Trump, Oranje.”. Ik hoop dat we snel dat punt gaan bereiken en ik zal me waar nodig ervoor inzetten.

Heel vervelend dat we die Piet zo in het verdomhoekje plaatsen. Misschien is dit een goed moment om ons te bezinnen en naar die innerlijke stem te luisteren die zegt dat ook een zwarte Piet gewoon een mens is en dat in elke zwarte Piet ook vaak een zwarte Petra of Peternel huist.

Het wordt tijd om eens op te komen voor gezond verstand en dat we gaan staan voor het recht op bestaan van deze onderdrukte medemensen. Het moet eens klaar zijn met dat gevecht tegen die andere kleur! We zijn er klaar voor en ik heb vertrouwen dat we het kunnen.

Piet, van mij ben je helemaal oke, welke kleur je ook bent. Als je bij het feestje wil zijn, dan mag je dat van mij en zal ik de deur voor je openhouden. Ook jij hoort erbij! Vooral jij, omdat er nog zo velen zijn die je weg willen sturen.

Als je het wilt hebben over je pijnlijke herinnering aan de onderdrukking van je voorouders, of als je een kleur hebt, of vrouw bent en je nog geconfronteerd wordt met wat je denkt dat nog steeds discriminatie is, kunnen we het dan niet gewoon over jou hebben en hoe we je kunnen helpen om meer kansen te krijgen of meer van je leven te maken?

Waarom moet arme Piet jouw pijn ontvangen door de afwijzing die je zelf ervaart vervolgens van jou te krijgen? Zijn er geen betere manieren om je gevoel van volwaardigheid terug te krijgen en je zelfvertrouwen?

Of ben je inmiddels zo gewend aan vechten en de strijd rondom slachtofferschap en suprematie dat je niet weet wie je zou zijn zonder die strijd? Ik heb echt met je te doen, maar is het dan misschien beter om het over je werkelijke problemen te hebben in plaats van over een mogelijk symbool van waar jij de schuld hebt gelegd?

Zelf verwacht ik dat als je echt eerlijk gaat worden en iets deelt dat je echt raakt, dat er anderen zullen zijn die je zullen horen en ook echt worden. Mijn ervaring is dat hoe je jezelf deelt en een gesprek voert heel veel invloed heeft op het verloop van een gesprek.

Mijn ervaring is dat als je heel dicht bij jezelf kunt blijven en iets dat betekenisvol is in jou deelt, in plaats van te wijzen naar buiten of anderen, dat je dan echt contact krijgt en dat anderen gemakkelijker met je zullen verbinden en eerder gaan helpen. Maar dat is mijn ervaring en ik veronderstel dat het nog niet de jouwe is.

Ik wil best helpen als je iets wilt, maar je zal anders moeten komen dan nu en ook iets brengen. Met alleen een aanval kan ik te weinig, dat is niet waar het echt over gaat. Je zult dus eerst voorbij je woede moeten reiken en ontdekken wat daar leeft. Als je dat kunt delen, dat wat werkelijk in je worstelt, dat is heel krachtig spul. Als je dat doet, zal ik zeker luisteren en zal ik maar weinig woorden van je nodig hebben.

“Hans, het doet zo’n pijn dat ik me nog niet welkom voel.”

Ja, ik weet het. Er is weinig zo pijnlijk als denken dat je niet welkom bent. Er is weinig zo pijnlijk voor een mens als er niet bij mogen horen.

“Hans, ik probeer al zolang en weet niet goed meer hoe ik anderen kan bereiken zodat ze me echt gaan horen.”

Ja, je wilt anderen bereiken en delen wat er echt in je is, zodat ze je zullen begrijpen en echt naar je zullen luisteren. Je verlangt ernaar om echt contact te hebben en je veilig en ontvangen te weten. Je verlangt naar een betere relatie en een betere plek.

“Hans, ik voel me zo vaak boos en weet niet goed hoe ik eruit kan komen. Ik ben zoooo booos en voel me zo onmachtig…”

Ja, je voelt je heel boos en het duurt al heel lang en vaak als je de moed vond om uit te reiken werd je niet begrepen of vond je strijd, terwijl je eigenlijk zo verlangde naar een plek waar het beter was, waar je rust kon vinden en waar anderen je zouden aanvaarden zoals je bent, ook al was je nog steeds wat gekwetst en boos.

Wordt het niet tijd dat we een andere manier van communiceren proberen? Een manier die verbindend uitwerkt, of dat we eens stoppen met woorden en gewoon bij elkaar zijn om te voelen dat die ander oké is en ook een mens, net als wijzelf zijn?

Wordt het niet tijd dat we de oude vijandsbeelden en tegenstellingen vergeten om te herinneren dat die anderen mensen zijn en, net als wij, een plek willen, en veiligheid, en aanvaarding door andere mensen? Kunnen wel elkaar verwelkomen en leren kennen als medemens?

Soms is stilte een weg naar een ontwapenende eerlijkheid. Soms is stilte een weg naar goede relaties. Soms is samenwerken in stilte ook een goed iets. De stilte is er echter nog te weinig, want als we van binnen stil worden, gaan we soms nog harder van binnen verder en zijn we boos op de ander, zonder die ander nog enige kans te geven.

Pas als onze boosheid overloopt en de standpunten muurvast staan betrekken we dan die ander. Dan staan we inmiddels zo in brand dat we er nog onmogelijk uit kunnen komen en de ander geen kans heeft.

Dit soort stilte is erg druk en slechts een onzichtbare voortzetting van de strijd en pijn door het innerlijk te oefenen. Al die tijd waren we ons van binnen aan het bewapenen, terwijl we ook hadden kunnen kalmeren of vragen om wat we echt nodig hadden. Waar is de echte stilte? Die werkt heel anders.

Laten we het eens anders doen. Laten we beginnen met oké te zijn met de aanwezigheid van elke Piet die zich wil presenteren en van elkaar. Daar horen ook de zwarte Pieten bij, want die waren er al en hadden een plek. Waarom ook zo opwinden over zoiets oppervlakkigs als de kleur van een buitenkant.

Zou je niet eens gaan vragen om wat je werkelijke verlangen is, in plaats van een complete kleur te uit het kleurenboek schrappen? Of is dat nog te kwetsbaar voor je?

Oh, je bent nog strijdlustig en voelt je verkrampt? Oké, dan mag je eerst aan me delen hoe dat voelt en hoe vervelend het voor je is om zo boos te zijn en hoe vast je daarin zit. Of je kan gaan delen hoe vaak je boosheid mensen heeft weggestuurd die je eigenlijk graag tot vriend had.

Ook dat is een start, maar begin met iets belangrijks over jezelf. Het zou zomaar kunnen dat als we dat beiden gaan doen, als we echt persoonlijk en intiem worden over onszelf, dat we iets in elkaar herkennen en dat we elkaar kunnen bereiken en helpen.

Het voelt nu al wat rustiger. Ik ben blij dat je er bent.