Mannenmedicijn uit Nieuw Zeeland

Het zijn vooral de Maori mannen die het moeilijk hebben. In Nieuw Zeeland, bedoel ik dan, waar de Maori de inheemse bevolkingsgroep zijn. Het aantal zelfmoorden onder mannen, daar, in de leeftijden tot 44 jaar, ligt meer dan twee keer zo hoog als onder vrouwen. Hetzelfde geldt het aantal gevallen van zelfmutilatie, of zelfbeschadiging. Deze ogenschijnlijk krachtige beren van mannen hebben het moeilijk. Gelukkig zijn er ook mannen die hen daarin kwamen helpen. Ze noemen zich “Mannenmedicijn”.

Mannenmedicijn, of onvertaald: “Men’s Medicine”, is een initiatief van drie mannen uit de Maori gemeenschap. Twee broers en een jeugdvriend.

Elementen uit de Maori cultuur

Je hebt de beelden vast wel eens voorbij zien komen. De traditionele beelden tonen o.a. de hakas (een uitdagend krijgsritueel). Vrouwen hebben er hun kinnen getatoeëerd en hun lippen donker gemaakt, zodat het van een afstand lijk of ze misschien net een hap uit levend vlees hebben gebeten en het bloed langs hun kin loopt.

De traditionele beelden van Maori mannen tonen mannen die zo ongeveer hun hele lichaam en gezicht hebben getatoeëerd. Tegenwoordig zouden we misschien denken aan de tatoeages van bendeleden in Amerikaanse gevangenissen, maar de Maori tatoeages zijn meer gestileerd en vol rituele patronen.

De haka

Een oud Maori krijgsritueel, de haka, wordt nog beoefend door rugby teams en heeft daardoor internationale bekendheid gekregen. In Wikipedia leren we dat de haka niet alleen een krijgsritueel is maar bij allerlei bijzondere gelegenheden wordt vertolkt.

Zo is er ook een huwelijk waar vrienden en familie de haka uitvoeren, tot ontroering van de bruid. Het onderstreept dat het voor de eigen groep een “erbij horen” communiceert, en misschien een “Als het nodig is, geven wij ons leven voor je”.

Neerleggen van de uitdaging

Het doel van de strijddans, haka, is om de uitdaging neer te leggen voor de komend strijd. Ook dat is deel van de strijd. Een strijd van slimheid, kracht, snelheid en vaardigheid. De vijand leert dat het een moeilijke strijd zal worden.

Het is een krachtig ritueel, met krachtige taal en gebaren, uitpuilende “krankzinnige” ogen, uitgestoken tongen en briesende geluiden. Een energieke vertoning.

In de originele Maori taal klinkt het heel indrukwekkend en in een echte strijd op leven en dood zal het evenzeer imponerend en intens zijn geweest.

De haka uit Forever Strong

De film Forever Strong (2008), gaat over een jonge ontspoorde rugbyspeler die na een veroordeling wordt opgenomen in zo’n helende mannengemeenschap. Het is een indrukwekkend moment in de film, wanneer ook hij mee wil doen met de haka en vraagt naar wat het betekent.

Onbegrensde Liefde voor de eigen stam

Rituele woorden, waarin de liefde voor (en trouw aan) de voorouders en de stam worden uitgesproken. Gebaren die moed en gretigheid voor strijd demonstreren. Het uitdagen van de andere groep, om te tonen dat je niet bang bent. De bereidheid om voor deze groep te strijden en desnoods te sterven.

Het zijn mooie mannenrituelen, vol betekenis en verbinding, die we ook terugvinden in het mannenmedicijn. Overgave en erbij horen.

We herinneren ons de cultuur, die uiteengerafeld lijkt, maar nog steeds waarde blijkt te hebben en gemist wordt. In deze cultuur liggen de wortels van de nazaten.

Deze culturele wortels moeten herinnerd blijven, hebben het nodig om geëerd te worden. Niet voor hen, maar voor onszelf. Leven (inclusief veranderen) is een stuk moeilijker als je vergeten bent waar je bij hoort en van waaruit je komt.

Liefde voor de stam geeft betekenis aan het zelf

De liefde voor de eigen stam geeft ook betekenis aan het zelf. Samen demonstreren we onze kracht en herinneren ons waar we bij horen. De haka helpt krijgers om hun angst te overkomen en mogelijk is de uitwerking op verloren moderne mannen hetzelfde.

Los van de show die het is geworden, heeft de haka nog steeds diepe betekenis voor velen en na het uitvoeren ervan ga je in elk geval goed geworteld (geaard) verder. Het helpt je om in je lichaam terug te komen en te verbinden met de groep en de historie.

Niet voor niets vinden we het ook hier in mannengroepen terug, naast rituelen als vuurlopen, zwaarden smeden en zweethutten. Het zou zelfs goed passen in lichaamsgerichte psychotherapie.

De oprichting van Men’s Medicine

Het Mannenmedicijn programma is in eerste instantie in Australië opgericht door twee Maori mannen, de broers Lino (Lino Hola, de medicijnman in het programma) en Wa (Watane Waenga).

Vervolgens vroeg een schoolvriend, John Robin, hen om het ook naar Nieuw Zeeland te brengen. Dat hebben ze dus gedaan en nu is John medeoprichter in Nieuw Zeeland.

Mannenmedicijn verleent psychische zorg aan mannen die worstelen met depressie en zelfmoordgedachten. Een aanleiding ligt in de gestegen zelfmoordcijfers, en natuurlijk ook dichterbij, in het verlies van naasten en gemeenschapsleden.

Gemotiveerd door depressie en ziekte

Daarnaast spelen ook meer persoonlijke motieven. De helpers zijn zelf ook afkomstig uit de doelgroep van Mannenmedicijn. John gaat ook zelf gebukt onder depressie, al zolang hij zich kan herinneren, en hij zocht dus ook beter werkende antwoorden voor zichzelf.

De broers moesten ook eerst met hun eigen pijn aan de slag voor ze deze mannen konden leiden. Watane Waenga was vroeger een rugby speler voor Waikato, maar moest stoppen nadat ontdekt werd dat hij aan een zeldzame bloedziekte leed (PNH, of Paroxismale nachtelijke hemoglobinurie) die versneld de rode bloedcellen afbreekt.

Voor een levensreddende medicatie moest hij vervolgens naar Australie, omdat het in Nieuw Zeeland niet verstrekt werd. Meer daarover kan je vinden in het artikel “Je bent het niet waard om te gered te worden“, wat schrijft over de strijd om toegang te krijgen tot een levensreddend medicijn.

Lino is het zeker waard om gered te worden en wellicht zit het besef van de kwetsbaarheid van leven ook in hoe hij anderen red door het programma dat hij met zijn broer creëerde. Het programma is van grote betekenis voor de velen die ermee in aanraking komen.

Natuurlijk medicijn voor mannenleed

Mannenmedicijn komt met een eigen, meer natuurlijke, aanpak tegen depressie, door een groep mannen mee te nemen op een trektocht van zo’n 20 kilometer.

De tocht loopt door het Putorino bos in Hawk’s Bay, Nieuw Zeeland. Het Putorino bos is een oud leefgebied van de Maori, dus het is een passende groene plek waar de mannen onder elkaar kunnen zijn.

Pijn uiten en verbinden andere mannen

Het is een intensief en confronterend programma, waarin mannenpijn hun pijn uiten en transformeren naar een geaarde kracht en verbinding. In elk geval doen ze een serieuze poging om voorbij hun pijn te komen.

Verderop vind je een videorapportage (Engelstalig), die een indruk geeft van wat ze doen. Het programma heeft de vorm van een trektocht door het woud, met groepen van zo’n 40 mannen.

Diep lijdende groep Maori mannen

Loni en Wa herkenden dat uit de hoge zelfmoordcijfers bleek dat er enorm geleden werd binnen hun mannengemeenschap. Ze werden erdoor gemotiveerd om iets van betekenis bij te dragen aan de groep die het zo zwaar had.

Hoe moeilijk dat helpen ook zou worden. Ze zijn daar zeker in geslaagd. Het programma herstelt kracht, bouwt een gemeenschap en legt een verbinding naar de wortels van de Maori gemeenschap door gebruik te maken van oude rituelen, zoals de haka.

Ze werken met een groep Maori mannen wiens psychische worstelingen al allerlei vormen naar buiten gekomen. Deels in drugsgebruik, deels gewelddadig, deels zelfdestructief. Hun lijden is evenzeer persoonlijk als een nog onvoldoende geadresseerd lijden van een gemeenschap (waar heb ik dat vaker gehoord?).

Zelfmoord van een deelnemer

Dat het niet gemakkelijk is, blijkt al meteen aan het begin van de rapportage. Om 7:00 uur op de de dag dat de groep zou vertrekken, wordt het bericht gedeeld dat een van de deelnemers de vorige dag zelfmoord heeft gepleegd.

Wa vertelt dat hij met de overleden man is opgegroeid. Drie weken geleden had hij naar Wa uitreikt en hij zou vandaag meelopen. Dit is geen anonieme gemeenschap, dus elk verlies komt flink aan.

De hele groep is aangeslagen. Opnieuw een Maori man verloren door zelfdoding, opnieuw een verlies om te dragen. Deze mannen weten uit eigen ervaring hoe zwaar het is.

Eren en steun vinden bij elkaar

De dag begint dus met een kring van mannen, waarin ze samen aandacht geven aan dit verlies en een moment van stilte delen. Lino, de medicijnman in het programma, vertelt dat hij is opgegroeid met de man.

Het verlies weegt zwaar en motiveert om nog meer te doen. Zelfs als buitenstaander is het voelbaar. Wie van ons, met enige jaren levenservaring, kent geen tragisch verlies?

Niet iedereen is te redden

Ook mijzelf is zoiets wel overkomen. Een man die wanhopig niet meer wilde leven, nadat een transformatieprogramma zijn leven flink had verstoord (in dit geval Landmark). Hij was zijn baan kwijtgeraakt en zijn huwelijk en kon dat niet meer dragen.

Hij vertelde dat Landmark “niet thuis” had gegeven, toen hij terug daarheen uitreikte, dus nu stond hij met lege handen, alleen, mislukt, met een buik verkrampt van pijnlijke emotie, en hij zag geen toekomst meer, of in elk geval geen toekomst waar hij nog deel van wilde zijn.

Het verlies was te abrupt geweest, te groot, en natuurlijk had hij daar zelf een belangrijk aandeel in, maar daar was al helemaal geen ruimte voor. Een man zonder draagkracht kan niet meer dragen, dus al helemaal niet meer verdragen. Eerst overleven, dan verder.

Succes in dood, na mislukking in leven

Deze man kruiste mijn pad toen hij tegen een boom aan was gereden om zichzelf te doden. In de crisisopvang reikte hij uit met zijn pijn, maar ze wilden hem daar alleen maar stil houden, zodat anderen niet onrustig zouden worden, zelfs op zijn eigen kamer. Alle uitingen moest hij onderdrukken.

Ik kon daar niets voor hem doen, ofschoon ik inzag hoe de crisisopvang zijn lijden absoluut geen goed deed. Hij had geen houvast meer en kreeg zelfs geen uitlaatklep. Een tragische situatie en voor hem nog uitzichtlozer dan ervoor.

Het volgende wat ik hoorde, slechts een paar dagen later, was dat hij daar zijn leven wist te beëindigen. Een tragisch verlies van een, nog relatief jonge, wanhopige man, die geen mogelijkheid meer had om zijn verlies verder te dragen.

In het sterven was hij succesvol geweest, waar hij in zijn leven het succes niet wist te behouden. Leven is soms tragisch op die manier.

Lijden is voor de levenden

Er zijn ongetwijfeld nabestaanden geweest die om deze man gerouwd hebben en zijn wanhopige daad hebben moeten dragen. Deze man had zijn breekpunt bereikt en zijn keuze gemaakt en zo eindigde zijn pad. In zo’n geval kun je alleen nog maar respectvol buigen en misschien wat tranen laten. Tragisch.

Hulp komt meestal bijna te laat

In psychische zorg kom je soms pas in beeld, wanneer alle andere mogelijkheden teleurgesteld zijn en alle kracht is verbruikt. Met alle goede wil kan je dan niet ontsnappen aan de onmacht van het moment.

Ook ikzelf moet herinneren dat ik tegenover iets groters sta, iets dat ik mogelijk nog niet genoeg begrijp.

De helper wordt regelmatig geconfronteerd met het simpele feit dat zelfs de meest vaardige helper nooit echt het stuur in handen heeft. Het is ook niet ons stuur, noch is het ons lot om te dragen. Zelfs de lijdende mens heeft die macht niet altijd.

Dit onvermogen en die onmacht verklaart misschien waarom geloof zo’n belangrijke behoefte onder mensen blijkt te zijn. Geloof biedt houvast in een intrinsiek onzeker bestaan. Morgen kan het onze beurt zijn en wetenschap is totaal geen partij, tegen de kracht van onze emoties.

Geloof heeft geen feiten nodig en vorm zich volledig naar onze behoeften. Misschien is dat de betere oplossing in veel situaties. Ook dat is een vorm van liefde.

Met vaardigheid, groeit ook de uitdaging

De vaardige helper krijgt gewoon grotere taken. Dat zorgt dat je nooit vaardig genoeg bent en moet blijven leren en aanpassen.

Wanneer een helper, verstandig is, dan behoudt ze daarom ruimte voor twijfel aan het eigen gelijk en de vaardigheid. Dat is een belangrijke motor van persoonlijke groei. Interesse in wat er mogelijk is, voorbij at je al kan.

Hoogmoed is daarom moeilijk overeind te houden, als je dichtbij steeds grotere pijn komt en de macht ervan ervaart. Elke helper heeft wat hoogmoed, want hoe kun je anders denken dat je kunt helpen, maar je leert al snel dat er grenzen zijn aan wat je kunt doen.

De bereidheid van mensen om zich te offeren voor wat dan ook, is eigenlijk best indrukwekkend en majestueus. Ik volg je tot in de dood, is een levend principe binnen het werk werken met familieopstellingen.

De prijs die je betaalt voor helpen

Dit is geen pad voor elk mens. Het kost je een prijs om op zo’n pad te volgen, er het komt ook met grenzen. Je besteedt tijd en energie en krijgt met gevoelens te maken die niet gemakkelijk zijn.

Op zijn minst moet je kunnen omgaan met verlies en de diepgang en scherpte van pijnlijke gevoelens. Wie wil daar zijn leven nu aan besteden? Alleen degene die het lijden al kent, zou mijn conclusie zijn, en daarin enig comfort heeft gevonden.

De rest mag het natuurlijk graag proberen, als de impuls er is, maar mist dan nog de diepgang om te volgen waar hun cliënten gaan (of andersom het vermogen om hun cliënten van daaruit weer mee terug te brengen naar steviger grond).

Helpen is een werkzame manier om je eigen beerputten te ontdekken, dus het pad is zeker aan te bevelen. Het blijkt heel leerzaam en waardevol.

De keuze voor het volgen van lijden

Het is een pad dat vaak wordt geboren in een persoonlijke pijn. Soms is dat een oude pijn van vele generaties uit een belast familiesysteem. Voor zover het een keuze is, hebben in elk geval de mannen van Mannenmedicijn hun keuze gemaakt.

Ze zijn niet vrij van pijn, maar dat is een goed iets. Wie kan met recht claimen vrij van pijn te zijn? Vroeg of laat is er altijd verlies te verwerken. Kom je dichtbij een willekeurig iemand, dan leer je snel wat het kruis is dat die persoon draagt. Elk mens heeft er wel een, maar vaak is dat een geheim. Het is allemaal deel van leven.

Verlies als normale staat

Voor de mannen van het mannenmedicijn is dit een dag als vele anderen. Het verlies van hun jeugdvriend motiveert hen alleen maar om de boodschap nog actiever te verspreiden en nog harder te werken aan oplossingen voor deze tragische ontwikkeling.

Verlangen naar broederschap en een mannengemeenschap

Mannen krijgen een grote opdracht in hun leven en moeten veel steun bieden en het veelal alleen doen. Anderen veronderstellen dat ze sterk genoeg zijn. Anderen leunen op hen. Bij wie kunnen zij terecht?

Voor veel mannen is broederschap, mannelijke steun, en verbinding een groot gemis dat moeilijk is te vinden. Veel mannen voelen zich erg alleen staan. We missen gemeenschap, we missen helende rituelen, iets van betekenis om ons voor in te te zetten. Het is ook in beweging.

Hoeveel mensen zijn eigenlijk eenzaam en alleen?

Deel zijn van een gemeenschap is niet meer vanzelfsprekend in de veranderende cultuur van onze tijd. Eigenlijk vereenzamen steeds meer mensen, omdat we vaker communiceren, maar het contact blijkt minder persoonlijk en heeft veel verloren van de betekenis die het had in een hechtere gemeenschap. Onze uitingen worden steeds vluchtiger, net als onze aandacht.

Na verloop van tijd ga je dat steeds meer voelen en dan heb je steeds meer activiteit en drukte nodig om dat gevoel eronder te houden. Stilte is dan bedreigend, omdat het gemis en de leegte zich juist dan laten horen. Maar hoe lang kan je blijven rennen?

Kracht als opdracht, is gedoemd te ontsporen

Een cultuur die zelfstandige kracht eist van mannen, en als gevolg daarvan lijden ontkent of negeert, is gedoemd te ontaarden in pijnlijke excessen. Mannen hebben broederschap nodig, een verzachtende gemeenschap en positieve mogelijkheden.

Maar is dat haalbaar, als de beweging van onze tijd meer op vrouwen gericht lijkt? Is dat haalbaar als de motor van onze cultuur wordt vormgegeven door vrouwen die op steeds grotere schaal experimenteren met een meer “mannelijke” levensstijl en zich daarin steeds meer “mannelijk” gedrag aanleren in een zoektocht naar andere mogelijkheden en ervaringen, meer status en werelds succes?

Met het aanmeten van dit gedrag en de bijbehorende levensstijl adopteren ze ook dezelfde zwakten en beperkingen waarop ze mannen altijd hebben veroordeeld. In plaats dat we verbinden, zijn we dan aan het verdelen en blijven oorlogje spelen. En we zijn wederzijds zo verbaast dat het niet goed uitwerkt…

In elkaars schoenen treden lijkt uiteindelijk slechts meer van hetzelfde te produceren, met als bij-effect velen die hun plek kwijtraken en in verwarring en onzekerheid belanden. In elk geval treft dit beide geslachten evenzeer.

Zijn vervullende duurzame relatie nog te vinden?

Inmiddels lijken vervullende relaties steeds lastiger te vinden en klagen zowel mannen als vrouwen over hoe moeilijk we elkaar nog vinden. Wat ik in familieopstellingen terugvind, is het inzicht dat we van alles kunnen willen, maar de natuur/biologie blijft hetzelfde en beweegt ons in eigen richtingen.

De uitkomsten liggen veel meer vast dan we zouden willen, of durven te denken.

Wat begon met een gerechtvaardigde zoektocht naar meer mogelijkheden en keuzevrijheid, lijkt ons steeds verder uiteen te drijven en van die vrijheid blijft steeds minder over. Hoe gretig gooien we belangrijke elementen van onze leefkwaliteit overboord.

Het gemis aan zingeving en betekenis, het ontbreken van wortels, is wijdverspreid in onze cultuur. Depressie woekert niet alleen in Nieuw Zeeland.

Steeds opnieuw blijkt hoe onmachtig we zijn binnen de bewegingen en structuren die veel groter zijn dan elk individu. Elkaar opzoeken en helpen is broodnodig.

Geworteld in de gemeenschap

De mannen van mannenmedicijn, zijn verbonden in wat er gaande is. Het is hun gemeenschap en op zo’n moment van verlies, blijkt opnieuw hoe kwetsbaar ze zijn en hoe diep het lijden is.

Soms komen ze gewoonweg te laat en kan de deelnemer niet meer wachten. Soms is er geen helpen aan. Maar in elk geval proberen ze het en spannen zich in. Deze getergde mannen zijn het waard. De gemeenschap is het waard.

Opgroeien tussen geweld

In de documentaire vertelt de begeleider dat hijzelf ook uit het gebied kwam en terug is gekomen om eerst zelf de pijn die hij droeg op te lossen. Hij kent de pijn die in Nieuw Zeeland gedragen wordt. Hij groeide zelf op in een gewelddadige omgeving waarin bendegeweld woekerde.

Het is mooi hoe ze het doen. Ze hebben ze een intensief helend programma opgezet, waarin ze het woud intrekken, terug naar hun oorsprong, even helemaal weg naar een eigen plek.

De trektocht van Mannenmedijn is confronterend, fysiek en emotioneel. Ze gaan rechtstreeks naar de pijn toe en breken hem open terwijl ze ook steun geven. De trektocht is ook een reis door wat het betekent om man te zijn en jezelf daarin te vinden. Op allerlei plekken doen ze oefeningen of worden vragen gesteld.

Wie heeft zelfmoord overwogen?

Al vrij snel in de trektocht wordt het echt. De medicijnman vraagt wie er aan zelfmoord heeft gedacht en hoe recent dat nog was. Door de vragen wordt zichtbaar wiens draagkracht onder druk staat en dat ze het bijna allemaal moeilijk hebben. De gedeelde pijn verbindt de groep.

Op een andere plek schrijven de mannen hun belangrijkste pijn op een briefje. Hier stopt het. We laten het hier achter, zegt de begeleider. Later zullen ze het een voor een verbranden door het in een vuur te werpen.

Loutering in het koude water met d oeroude kracht van een haka

Bij de waterval aangekomen worden ze uitgenodigd om in het ijskoude water te stappen zich onder te dompelen en hun pijn en onmacht in een oerkreet naar buiten te brengen.

En vervolgens doen ze een haka, waarin de eigen oorsprong wordt geeerd en gevierd en kracht wordt opgeroepen om het leven weer aan te gaan. Dit verbindende ritueel heeft diepe wortels in de Maori cultuur en verbind met de mannen die voor hun kwamen.

Met het briefje verbranden ze de pijn en laten die achter. Het zijn mooie transformerende momenten. Natuurlijk is het belangrijk om dit soort dagen op te volgen. De leegte in hen kan opvullen, maar ook de leegte in hun bestaan moet zich herstellen.

Zonder de steun van een sociaal netwerk en in moeilijke omstandigheden, is terugval anders te waarschijnlijk. In elk geval weten ze nu waar ze heen kunnen om weer te ankeren en kracht te verzamelen.

Gedurende de dag zijn de mannen uitgenodigd om hun kwetsbaarheid te delen. Dat is iets dat ze misschien nooit konden en ze hebben leren praten over hun pijn.

Wa zegt daarover dat hijzelf eerst zijn eigen kwetsbaarheid moet demonstreren, zodat anderen uitgenodigd worden om dat ook te doen. Het is een principe dat ik herken en regelmatig ook zelf toepas. Demonstraties zijn belangrijk.

Als je zelf echt wordt, echt deelt, dan worden anderen dat ook. Dan ontstaan kostbare momenten. We zouden dat vaker naar elkaar moeten doen. Veel van ons weten nog niet half hoe helend alleen dat al is en welke prijs we betalen door het niet te doen.

Elkaar uitnodigen in eerlijkheid

Een klant zei recent tegen me “Ik voel me uitgenodigd in eerlijkheid”. Ik was blij, want ze had de les begrepen en ze had het duidelijk veilig genoeg gevonden om het ook aan te durfen.

We leren anderen wat mogelijk is, en hoe we willen dat ze zich gedragen, door hoe we doen en vooral door hoe we hen ontvangen. Mooie, waardevolle en soms intensieve lessen.

Veel plezier met de video.

De mannen van Mannenmedicijn