Onze samenleving is opgezet om mensen te dienen. Aan de basis staat het principe dat iedereen, die dat kan, iets bijdraagt voor zijn lidmaatschap en levensonderhoud. Je wordt in de samenleving betaald voor de “waarde” die je inbrengt, waardoor je geld in bezit krijgt, waarvan je vervolgens kunt leven, en waarmee je dromen kunt realiseren. En we hebben in de geschiedenis besloten dat we mensen die niet (meer) kunnen bijdragen een mate van verzorging geven. Dat is niet zozeer sociaal als verstandig, omdat we ook weten wat er gebeurt als we dat niet doen.
Werken om (samen) te leven
Naast geld, geeft het je een flinke tijdsbesteding en veel bezigheid, zowel tijdens als na je afgesproken werktijd. In feite breng je tijd en energie in om verzorging en mogelijkheden terug te krijgen. Een groot deel van je tijd is bezet met werken en studeren (wat je waarde voor werken moet vergroten of intact houden), of ontspanningsactiviteiten die je nodig hebt om de mentale en fysieke stress die je opbouwde weer kwijt te raken.
Veel activiteit hangt dus samen met waar het bijdragen aan deze samenleving in de vorm van werknemerschap, ondernemerschap of andere dienstverlening. Omdat daarmee je energie en tijd opraakt, zal je daarbuiten sneller naar passief amusement en gemaksoplossingen grijpen. De enige manier (om binnen dit “systeem”) uit die cyclus van werk te komen is groot-bezitter te worden en anderen voor je te laten werken en ondernemen.
Mensenwerk is vervangbaar
Nu is er in zowel het industriële- als informatietijdperk een tendens naar efficiëntie, en dat betekent in praktijk dat veel mensenwerk steeds meer wordt vervangen door machines, automatisering en robotten, en er dus voor mensen steeds minder te doen is, behalve misschien voor de selecte groep die de machines nog mag (be)dienen. Het is in dat systeem niet de verantwoordelijkheid van een organisatie om voor de mensen te zorgen, aangezien dat slechts productiefactoren zijn geworden.
Ook zorg en landbouw wordt gemechaniseerd
Traditioneel handenwerk zoals landbouw, veeteelt en het verzorgen van mensen, blijft daarvan al lang niet meer verschoond. De boerderijen zijn opgeblazen tot enorme omvang, en zijn veelal pure mono-culturen geworden, die slechts kunnen functioneren op chemicaliën en brandstof. We hebben de technologie, en dus passen we die toe zonder zicht op toekomst of effect.
Zaad is een technologisch product geworden
En ook het zaad is een puur technologisch product geworden dat met allerlei additieven onder patenten valt, en dus niet meer vrij is, en niet meer doorgekweekt mag en kan worden. De boeren worden afhankelijk van olie die overzees gehaald moet worden en van leveranciers van zaad en chemicaliën, in plaats dat ze in contact met de elementen zijn. Ook grond is in die gedachte een vervangbare grondstof, en de grond is al grotendeels dood. En wij worden nu merendeels gevoed met slechts een vijftal eenjarige planten, wat ook van ons grotendeels een soort monocultuur maakt.
Kortzichtigheid machine denken
Dat denken in functie en efficiëntie is in alles gekropen, ook in het denken over de mens zelf, en dus over jezelf en elkaar. We maken in dat opzicht nauwelijks nog onderscheid tussen vervangbare machines en mensen. En we worden geregeerd door een kort-zichtig denken, omdat het slechts kijkt naar de onderdelen en niet naar het geheel.
Binnen dat (resultaat) denken is het efficiënt om alle mensen uit een organisatie te halen, en die mensen vervolgens op de bank met een uitkering te laten zitten. De overheidskosten zijn niet voor de individuele organisatie en de markt eist goedkoop en snel, en dus zijn mensen snel te duur. Het is dan niet verwonderlijk dat er inmiddels meer dan 1 miljoen mensen op die bank zitten en er geen banen zijn om ze aan het werk te krijgen. We hebben elkaar weg geautomatiseerd, en blijven verder gaan op dat pad.
Wie gaat ons onderhouden, wanneer machines al ons werk hebben overgenomen?
Roofbouw op de aarde en de natuur
Omdat alle door ons gebruikte methoden ook iets van de natuur “opmaken”, iets dat we niet vervangen, is het geen duurzaam systeem. En omdat we denken dat als we iets ontdekken dat het alles is dat we moeten weten, gaan we grootschalige experimenten aan met voedsel en gezondheid, waarvan we soms nog steeds niet de effecten kennen. De synthetische nitraat in de kunstmest heeft dus al een enorme dode zone veroorzaakt in het water, en de pesticiden hebben de bij zo ongeveer uitgeroeid in veel gebieden, gelukkig nog niet overal.
Gericht op genot en snelle behoeftebevrediging
Het betekent in elk geval dat als we zo doorgaan, met onze gerichtheid op korte termijn genot en efficiëntie, dat de grondstoffen op zullen raken en we een onoplosbaar probleem krijgen met zowel milieu als energie als voeding en water.
En er zijn meer vragen, zoals: Wat gaan we allemaal doen met die vrije tijd? Zolang we geld hebben is het antwoord waarschijnlijk dat we allerlei vormen van amusement zullen zoeken, maar blijft dat geld wel? En als het gaat om amusement dan is het vaak vol met woede, angst en onrust die eruit moet, dus geen wonder dat we naar ruwe praktijken en opwinding en genotsmiddelen grijpen.
De natuur is duurzaam en levend
In de natuur zelf zijn dergelijke systemen niet houdbaar. Daar werken levensvormen met elkaar samen in een duurzame dans. De planten lokken de insecten die ze nodig hebben, en de graseters vertrappen en eten het gras zodat het weer kan groeien (in plaats van verdorren en verstikken). De natuur veroorzaakt geen woestijnvorming, dat doen wij mensen met een inmenging gebaseerd op een Heilig geloof in de waarheid van ons eigen denken.
Groots de mist in gaan
We weten echter nog lang niet genoeg, en daardoor maken we flinke fouten, en op heel grote schaal. De natuur heeft in miljoenen jaren een heel verfijnde balans bereikt, tot wij natuurlijk er met onze lompe instrumenten en gedachten ruw doorheen walsten, en zonder pardon namen wat we maar wilden, of onverschillig vernietigden waarvan we het nut niet zagen. En terwijl we nu het nut beginnen te ontdekken door de enorme problemen die het geeft, zijn we nog steeds niet voldoende bereid de consequentie ervan te nemen.
Mensen zijn vervangbaar
Zo zijn we nu dus bezig om ook elkaar nutteloos te maken, en waarderen onszelf en elkaar in een eenheid die ertoe leidt dat we mensen vervangen voor machines, en dat die mensen dan maar door de werkenden moeten onderhouden worden. Die groep werkenden is echter steeds kleiner aan het worden, en dus groeit het probleem van het systeem alleen maar.
Consequenties van de mondiale droom
Alles waarvoor mensenhanden nodig waren, hebben we allang naar andere continenten verhuisd, en dus zijn we voor onze voeding, kleding en in toenemende mate ook voor voedsel steeds meer afhankelijk geworden van die andere continenten en landen. En dat betekent dat we het pas kunnen krijgen als wij voldoende waarde terug kunnen geven, maar waar halen we die waarde nu en in de toekomst vandaan?
Risico’s voor ons mensen
Het is steeds moeilijker om een waarde te vertegenwoordigen die het mogelijk maakt om de welvaart die we hadden van deze andere landen te krijgen, en het zal dan niet verrassen dat we risico lopen te verarmen als we zo doorgaan. En als we verarmen hebben we te weinig regionale economie en regionale voedselproductie meer om op terug te vallen. Onze keuze om alle sectoren te professionaliseren en industrialiseren gaat dan tegen ons keren.
Het is daarom niet verrassend dat het probleem groeit en we steeds moeilijker wat te doen zullen vinden voor veel Nederlanders, en dat de sfeer daarom steeds grimmiger wordt. Hoe kunnen we hieruit komen?
Succesvol model voor een duurzame toekomst
Een weg is om de voedselproductie radicaal om te gooien, en als consumenten te kiezen met onze vork en stem. Geen woorden, maar keuzen en daden! We kunnen eisen om de boer die onze kool levert weer te kennen en alleen biologische voeding te accepteren, en onze landbouw weer mensenwerk te laten zijn. We hebben succesvolle modellen nodig als voorbeeld van hoe het ook kan.
Mensen en leven als start- en eindpunt
Ik deelde laatst een video van Joel Salatin van Poliface Farm in Amerika. Zijn bedrijf (inmiddels door zijn zoon gerund) is een levend model van hoe het ook kan. Bij hem is het druk met mensen, en wordt nauwelijks brandstof gebruikt. Bij hem zijn het de dieren zelf die enthousiast bepaalde taken op zich nemen en verder vooral mensenhanden en hoofden die met de natuur samenwerken.
Ieder leven helpt mee, en machines dienen aan de zijlijn.
De dieren doen dat niet omdat ze moeten, maar omdat het hun natuurlijke gedrag is. Kippen verspreiden dus de koeienvlaaien over het grasland, en varkens zoeken naar maiskorrels in het mengsel van stront en stro, omdat ze dat graag doen. Hier werkt een boer met de natuur, als een goed rentmeester. Hij vertrouwt op de natuur en heeft als doel slechts om de natuur te helpen om meer overvloed te bereiken.
Bloeiende gemeenschap
Het resultaat is een levende gemeenschap van mensen die samenleeft met een flinke populatie van verschillende dieren, en een symbiose van wederzijdse dienstverlening. Vergis je niet, hij heeft een echt bedrijf dat floreert en groeit en winst maakt, en ook gebruikt hij een aantal technologieën die hoogwaardig zijn, maar de manier waarop hij dat bereikt is een heel andere, en neemt als startpunt de natuur en goed rentmeesterschap. We hebben succesvolle modellen als zijn bedrijf hard nodig als we een kans willen maken op een duurzame toekomst.
Tijd om te kiezen
We mogen kiezen of we dit pad willen blijven wandelen, of willen kijken naar deze levende modellen van hoe het beter kan. Een ding weet ik zeker, de toekomstvisie van een wereldwijde economie waarin werk daar wordt gebracht waar het de minste kosten heeft en daar wordt verkocht waar het de meeste opbrengsten heeft, kan geen duurzame zijn omdat het zich baseert op chemicaliën en brandstof, terwijl het onderwijl de levende groene natuur afbreekt.
En ook voor ons mensen is die wereldomspannende economie niet goed, nog los van die eerdere argumenten, omdat in deze economie niet de mens gediend wordt, maar de mens tot dienaar wordt gemaakt alvorens hij wordt afgeschreven omdat een machine beter past in dat soort denken. Dat machines dingen goedkoper kunnen is gebaseerd op dure ficties waarin wij mensen slechts gewaardeerd worden om onze productiviteit en veel negatieve effecten buiten beschouwing worden gelaten.
Leven als startpunt
We komen daarom tot heel andere gedachten wanneer we leven gaan dienen, en wanneer we de kosten gaan meewegen van het afvallen van onze soortgenoten, en uiteindelijk onszelf. We gaan anders rekenen als we de schade aan ons milieu meewegen, en bedenken dat als het systeem structureel steeds meer mensen afschrijft er ook steeds minder mensen zullen zijn met genoeg inkomen om klant te worden, maar bovenal komen we tot heel andere gedachten als we bedenken dat een economie, een bedrijf, geld en een machine was bedoelt om mensen te dienen en niet omgekeerd.
Wat zal nodig zijn?
Ik hoop dat we wakker worden, en zullen veranderen. Maar ik vrees ook dat er een gewelddadige destructie nodig zal zijn voor we echt willen veranderen. Het vertrouwen in technologie en wetenschap is nog groot, en als ik zeg technologie en wetenschap dan bedoel ik het machine-denken. Misschien moeten we stoppen om mensen in termen van waarde te onderscheiden, omdat we daarmee slechts het machine- of functie-denken promoten. Misschien moeten we maar eens wat meer gaan mens-denken en natuur-denken, en dan kijken waar we uitkomen.
We zijn zo verliefd geworden op apparaten dat we denken dat ze leven.
En misschien mogen we de rol van machines veel meer beperken, en als startpunt nemen dat we als mensen een relatie aangaan met onze omgeving en samenwerken en leven met mensen die we meer kennen. Misschien is het beter om een samenleving meer regionaal te organiseren en voedsel direct van kleine regionale boeren te kopen. Van mensen die je kent, en waar het mogelijk is om te gaan kijken wat ze precies doen.
We zullen dan wel onze verliefdheid voor technologie moeten temperen en weer meer lichamelijk en natuurrijk “werk” mogen doen. Waarom worden onze besten en slimsten geen boeren, waarom waarderen we de natuur zo laag, terwijl we er zo graag recreëren?
Tegenkrachten en voorbeeld
Joel Salatin wordt met zijn Polyface farm steeds meer tegengewerkt door instanties en bedrijven, omdat het een doorn in het oog is om op die manier veel betere resultaten te behalen. Hij heeft koppig geweigerd om het machine-denken te accepteren, en is trouw gebleven aan leven en aan natuur. Door hem kunnen wij de weg terug vinden, als we willen. Hij leert ons dat hoe we met dieren omgaan en over dieren denken, slechts het voorland is van hoe we over onszelf en elkaar zullen denken en elkaar behandelen. Hij heeft het goed gezien, machinedenken maakt ons armer.
Dansende wormen
Bij hem dansen de wormen, en zingt het gras, en zijn mens en dier gelukkig en leven hun natuurlijke aard om elkaar te dienen. Wat willen we nog meer? Zijn bedrijf, net als de natuur, is gebaseerd op het uitbouwen van zinvolle liefdevolle relaties. Laten we kiezen voor een leefwijze dat levende wezens dient.
Geef een antwoord