Als je zoekt naar een klassieke kerstfilm dan zijn er twee waar je niet echt om heen kan. De eerste is “It’s a Wonderful Life”, met James Stewart in de hoofdrol, en de andere is elke verfilming van de kerstvertelling van Charles Dickens. Ik heb het dan natuurlijk over de lessen van Scrooge, naar u toegebracht door de geesten van verleden, heden en toekomst. Een prachtig verhaal, waar je ook als familieopsteller veel uit kunt halen.
Scrooge leeft zo ongeveer als een kluizenaar. Hij is een geldschieter en huisjesmelker en vervuld met minachting voor mensen. Als bankier heeft hij personeel, maar die betaalt hij het absolute minimum. Zijn klerken leven dus een arm leven, terwijl ze lange uren werken in barre omstandigheden. Scrooge is absoluut een wrek.
Hij toont zich een slavendrijver, die maar niet wil snappen waarom mensen vrije dagen en vakantie denken te mogen hebben. Vrij met Kerstmis? Wat een onzin! Begrijpt dan niemand hoe belangrijk het werk is?
Een echt portret, die Scrooge, maar hij is niet minder streng voor zichzelf. Omdat hij geen geld wilt uitgeven, leeft hij uitermate karig, eet smaakloos voedsel, drinkt alleen water en heeft het in de winter koud. Warmte kost hout.
Scrooge is extreem gierig. Het liefst geeft hij geen cent uit, ook niet aan kleding en meubilair. Voor hem geen enkele luxe. Alles is oud en versleten. Werken en geld verdienen is het enige wat hem drijft.
Scrooge leeft eigenlijk heel eenzaam, met hooguit wat verdrongen herinneringen. Hij geniet totaal niet van zijn leven. Ofschoon hij net als de Donald Duck personage Oom Dagobert, leeft hij alleen voor geld, maar zelfs in geld heeft hij geen echt plezier (wat hem dan weer onderscheid van Oom Dagobert).
Alles aan Scrooge is stug, bitter, wreed, bozig en ontevreden. Verzuurd, zou je kunnen zeggen. Het tegendeel van een geweldig leven. Zeker geen gift aan de wereld.
Is het een verloren leven? Nee, natuurlijk niet, anders was het er vast geen kerstverhaal van gemaakt. Wat zou komen is een een moeilijke en intense reis, maar er is nog hoop. Scrooge kan veranderen.
Hij kan leren bijdragen aan de gemeenschap en zijn eigen leven daardoor veel rijker maken.
Is Scrooge een uitwerking van de spreuk “Geld maakt niet gelukkig”? Misschien wel, maar als het verhaal zich verder ontvouwd zien we zowel dat armoede ook niet alles is en dat geld ook kan helpen. Het antwoord ligt dus (als gebruikelijk) ergens in het midden.
Drie geesten
In het kerstverhaal krijgt Scrooge ‘s-nachts drie geesten op bezoek. De geesten werden aangekondigd door zijn inmiddels overleden partner, die als gevolg van zijn leven naar de hel is gegaan.
De geesten komen als om hem te herinneren aan wat hij heeft verloren en te waarschuwen voor van wat er zou komen als hij zijn leven niet zou beteren. Scrooge krijgt de consequenties van zijn bestaan te zien en wat hem nog te wachten staat. Het wordt een stevige waarschuwing.
Eigenlijk was de Scrooge op dat moment vooral nog onbewust en in verwarring. Hij heeft niet echt door waarheen hij op weg is en hoeveel hij daarin mist. Zijn daden zijn vervuld van pijn en teleurstelling uit zijn verleden.
Ooit was hij anders, maar dat wilde hij het liefst maar vergeten. Hij heeft de verkeerde lessen uit zijn ervaringen geleerd. In plaats van opnieuw te proberen, heeft hij besloten nooit meer mensen te vertrouwen of binnen te laten.
Scrooge sloot zichzelf buiten en dat heeft hem eenzaam en bitter gemaakt. Uiteindelijk maakte die bitterheid hem wreed naar zichzelf en zijn omgeving. De geesten brengen hem niet veel meer dan beelden uit zijn bestaan, maar die zijn te pijnlijk.
Scrooge is afgekeerd van een aantal pijnlijke waarheden, in een poging de pijn niet meer te hoeven voelen. Het is een beweging die velen maken (in het groot en in het klein) en die altijd ten koste gaat van levenskwaliteit. Je kunt niet afkeren van pijn, want de pijn volgt je sowieso en in het proces van afkeren isoleer je jezelf.
De meest vriendelijke daad
De confrontatie die zou volgen zou pijnlijk en confronterend voor hem zijn, maar eigenlijk was het een uitermate vriendelijke daad om Scrooge te confronteren met zijn grootste verliezen, pijnlijke momenten en eenzaamheid.
De enige weg terug zou door de pijn heen zijn, niet ervanaf. Hij moest zich eerst alles herinneren en zijn verdriet, onmacht en spijt weer gaan voelen. Hij moest terug naar het verlangen om erbij te horen en mensen te vinden die om hem zouden geven.
Scrooge was niet echt slecht of wreed. Hij was slechts een gekweld mens die niet voorbij de pijnlijke momenten in zijn bestaan had kunnen komen. Onder zijn wreedheid zat een hulpvraag, voor wie hem zou horen.
De verantwoordelijkheid van ervaring
Het verhaal laat ook zien hoe een overleden gemeenschapslid teruggaat en om de nog levende Scrooge te helpen. Dit oudere lid heeft de consequenties dan al ervaren en gebruikt die ervaring om een jonger groepslid te helpen om datzelfde lot te vermijden.
Is dat niet een mooi voorbeeld van hoe het eigenlijk zou moeten gaan?
Hoe serieus nemen we, als meer ervaren mens, de begeleiding van onze minder ervaren medemensen? Zijn we eerlijk over de prijs die bepaalde keuzes van ze zal vragen en hoe dat zal voelen als ze ouder worden?
Dat op zichzelf is al een onderwerp dat nog flink wat aandacht mag krijgen. Als we horen klagen door veel mensen in eenzelfde levensfase, dan zouden we hier eens aan kunnen denken. Is hun klacht volledig hun schuld, of zijn de meer ervaren leden verantwoordelijk? Zijn wij het die tekortschoten?
Met ervaring komt een toenemende verantwoordelijkheid als je lid van een gemeenschap bent. Dat begint al binnen een gezin.
Ouders zijn verantwoordelijk voor hun kinderen, moeders en vaders samen. Oudere kinderen krijgen meer vrijheid, maar daarmee ook meer verantwoordelijkheid en worden dus geacht de jongere kinderen te helpen en begeleiden.
Op die manier zorgen we dat dezelfde fouten niet steeds herhaald hoeven worden en dat de gemeenschap op koers en kan omgaan met wisselende omstandigheden. We leren dan als groep en vertalen die ervaring naar het individuele lid. Wijsheid en ervaring zijn belangrijke krachten in een gemeenschap.
Als we op individueel niveau keuzes hebben gemaakt die niet zo goed zijn uitgepakt, herinnert het ons eraan dat we de jongeren op ons pad, zoals onze kinderen, moeten helpen om die fouten te vermijden en op tijd hun pad bij te sturen. Eerlijkheid kan een grote daad uit vriendelijkheid zijn, ook als ze niet altijd welkom is.
Als we dat nalaten, is het aan ons te verwijten wanneer onze jongere groepsleden falen. Zij hadden de ervaring nog niet en dragen dus minder verantwoordelijkheid dan wij. Het was aan ons om hen beter te informeren en begeleiden.
Wij moeten hen voeden met onze ervaring, zodat ze daarop kunnen voortbouwen.
Dat betekent ook dat we ons eigen leven op orde moeten krijgen, want als wij niet leren uit onze ervaringen, dan geven we onze verwarring en chaos ook aan anderen door.
Als wij ons afkeren zoals Scrooge deed, dan schieten we dus allereerst zelf tekort en betalen degenen die na ons komen een hoge prijs. In dat geval hebben we allereerst zelf nog wat werk te doen en hopelijk kunnen we daarna onze verantwoordelijkheid naar anderen nemen.
Humbug!
Scrooge toont hoe iemand vanuit een depressie kan stoppen met leven, stoppen met het consumeren van alles wat leven voeding en kwaliteit geeft , en daardoor niets meer overhoud om van te genieten.
Zijn kluizenaarschap is ook de manifestatie van een depressie, met de resultaten van dat depressieve patroon. Het is een schreeuw om hulp, maar geen levend mens kon door zijn muur heenkomen.
Hij had minachting voor positiviteit en levenslust en eigenlijk voor alles en iedereen. Hij wil er helemaal niet bij horen (en eigenlijk verdraagt hij ook niets). Beter blijf ik alleen! Humbug!
Horen bij een menselijke gemeenschap
Eigenlijk gaat het Scrooge verhaal over het thema medemenselijkheid en hoe dat kan werken. De eerste versie van Scrooge toont hoe het werkt als je mensen wegduwt en je terugtrekt in kluizenaarschap. De vernieuwde Scrooge toont ons hoe het is als je opent en aanhaakt bij de menselijke gemeenschap.
Geluk vraagt pijnlijke confrontaties
De climax van dit verhaal is de uitnodiging om mee te doen en erbij te horen, maar eer we daar zijn moet Scrooge eerst nog met de feiten van zijn bestaan geconfronteerd worden.
Die feiten zijn pijnlijk, beangstigend en verdrietig. Het zal geen gemakkelijke weg zijn. Dat kan ook niet, want Scrooge zit flink op slot en wil het ook niet weten. Uit zichzelf zou Scrooge nooit veranderen en de terugkeer is eigenlijk te pijnlijk.
Het verleden zit vol verlies, het heden vol afkeer, de toekomst wijst naar de eigen vergankelijkheid en zit daarom vol angst. Nee het is geen gemakkelijke reis naar een beter bestaan. De terugkeer naar de mensengemeenschap, naar je thuis, kan erg pijnlijk zijn en tegen al je impulsen ingaan.
Maar dat maakt het ook belangrijk om te doen. Want de pijn is slechts een spiegel van je eigen acties en keuzen. Het zijn de uitkomsten van die keuzen en van dat wat je niet aan wilde gaan, die het heden hebben vormgegeven. Als je niet veranderd, vormen ze ook je toekomst.
Een goed mens is een medemens
Gul te zijn voor anderen, hulp geven aan degenen die dat kunnen gebruiken, meebouwen aan een gezonde gemeenschap, goed zijn voor degenen die voor je werken. Eenmaal wakker geschrokken zien we een heel andere versie van Scrooge.
Nog wat onwennig verandert hij in een gangmaker en wil nu gul zijn. Zijn hart ontspant en wordt warmer naar anderen. Scrooge leert blijdschap en uitbundigheid kennen en al snel merkt hij dat de uitkomsten nu ook anders zijn. Het is onwennig, maar ook wel fijn.
Hij begint erbij te horen en doet zijn best om weer welkom te mogen zijn. Hij stapt uit zijn zelfgekozen isolement en wil nu weer bij anderen horen en zijn leven genieten. De uitkomsten worden zelfs in de korte tijd van een kerstdag al beter dan ze waren.
Het verhaal leert ons over wat het betekent om een goed mens te zijn binnen een mensengemeenschap. Er ligt een prettig leven voor je klaar wanneer je bereid bent om jezelf onder te dompelen in de ervaring van leven en als je meedoet en bijdraagt aan de gemeenschap.
Relaties maken je leven waardevol en prettig en doorbreken de eenzaamheid en bitterheid van het alternatief. Wees geen eenling!
Verhalen vormen onze cultuur
Kerstverhalen hoeven niet origineel te zijn, want ze vertellen ons vooral waarden die we willen leven. Daarmee zijn ze deel van hoe we onze cultuur vormgeven en levend houden.
Vergelijkbare verhalen gaan over een kluizenaar wiens hart smelt onder invloed van een onbevangen kind. Van dat verhaal zijn er vele varianten in vele genres gemaakt. Allemaal met een vergelijkbare boodschap.
Kom terug lieve kluizenaar, ontspan doe mee, hoor erbij! Dit verhaal wordt al heel lang en op vele manieren vertelt.
Een ander voorbeeld is de film Heidi over een weesmeisje dat bij haar kluizenaar opa in de Alpen moet gaan wonen. De klassieke versie was al in 1937 opgenomen met de toenmalig beroemde Shirley Temple en werd in 2015 opnieuw verfilmd.
Een levende gemeenschap
We moeten eraan denken om de kluizenaars terug erbij te halen en de verloren zonen weer binnen te laten. Dat is wat een levende gemeenschap doet voor haar verloren leden.
Dat terughalen kan zich soms manifesteren in pogingen tot pressie, en soms ook door verleiding, maar de intentie is altijd om alle leden erbij te houden, binnen de cultuur.
Elke gemeenschap verwacht wat van leden (spelregels), maar ze is ook trouw aan de leden en werkt om de groep bij elkaar te houden.
Dat kan voelen als een beperking of beklemming, maar dat is slechts de negatieve keerzijde van zorgzaamheid. In elke cultuur wordt van haar leden verwacht dat ze zich schikken in de spelregels. Dat is de prijs die je voor de relatieve veiligheid van een groep betaalt.
De spelregels van cultuur
Die spelregels kunnen van alles zijn, ook innovatie, individuele vrijheid, of leiderschap.
In dat geval kom je bijvoorbeeld buiten de groep te staan als je probeert innovatie tegen te houden en meer conservatief wilt kiezen, of als je probeert sociale vangnetten in te bouwen voor degenen die achterblijven.
Ook in dat geval is de spelregel dwingend en loopt je lidmaatschap gevaar als je niet aan die spelregels voldoet. Normaliter voelen we dat in de vorm van schuldgevoel.
Schuldgevoel en schaamte (de emoties van het geweten) zijn volgens Bert Hellinger gekoppeld aan je lidmaatschap, en dus niet universeel. Zolang je handelen en woorden binnen de cultuurgrenzen blijven zal je er geen last van hebben.
De principes van de groepswerking blijven hetzelfde of je nu een cultuur hebt die niet wil dat je afwijkt in je vorm en handelen of als de groepscultuur dicteert dat je moet afwijken. Het is de groepsregel die bepaalt onder welke omstandigheden je lidmaatschap in gevaar komt.
De emotie van lidmaatschap
Haat of liefde maakt geen verschil voor het lidmaatschap. Een rebel is evenzeer verbonden met de groep als alle anderen. Misschien zelfs meer, omdat een rebel doorgaans harder werkt voor/tegen de groep dan anderen.
Haat of liefde is slechts een verschil in emotie, niet in het feit van de verbinding. Haat wil erbij horen, ook als het haat is van een groep tegen een andere groep.
Het feit dat er gestreden wordt is relevant hierin, want het betekent dat de groepen pogingen wagen om een groep te worden, zelfs als het betekent dat de andere groep uiteen moet vallen en oplossen. De haters zijn gepassioneerd verbonden en werken hard voor hun groepsdoel.
Natuurlijk zijn hater verbonden vanuit een rotgevoel en probeert iets te bereiken vanuit dat gevoel (verzet). In plaats van te schikken wil een hater een soort leider zijn, alleen wordt daarin niet altijd de verantwoordelijkheid als leider omarmd.
Soms wil een rebel wel verandering maar probeert vooral andere leiders te beïnvloeden om de groep mee te krijgen. Het zijn varianten, maar allemaal binnen hetzelfde principe.
Geen grote investering dan haat
Ofschoon het soms anders lijkt, investeert een hater dus eigenlijk flink in de groep. En het kan zijn dat de groep evenzeer terug investeert, door de hater te leren over de cultuur en hoe te zijn als groepslid.
Zo kan een afwijzing nog steeds ook een uitnodiging verpakken, want je hoeft alleen weg als je de regels niet aanvaardt. Wanneer je weer bereid bent om mee te doen, dan ben je zeker weer welkom. Het is slechts een vorm van duidelijkheid met een consequentie.
De intentie van de beweging wordt al snel helder wanneer je jezelf wat vragen stelt: Wat maakt eigenlijk dat degene steeds met die klachten en felle aanvallen blijft terugkomen? Waarom vertrekt hij of zij niet gewoon om nooit meer wat van je laten horen? Zou dat niet veel gemakkelijker zijn als weggaan het doel is? Wat zou iemand doen die echt los van deze groep staat?
Meestal is de wens niet om alleen te gaan staan, want de verbinding is nog steeds springlevend. De verbinding wordt misschien gehaat en als lastig ervaren, maar dat betekent nog steeds dat er verbinding is en die persoon er nog bij hoort.
Verbinding na scheiding
Je kan het vergelijken met partners na een scheiding. Zolang ze nog elkaar bestrijden en uit balans raken bij elk bericht of contact, zijn ze nog niet echt uit de relatie.
Als iemand nog boosheid blijft ventileren, of bij elk bericht over die ander compleet van slag raakt, dan is die persoon nog niet klaar met de ander, dan is er nog een relatie. Vaak is er dan een hulpvraag verpakt in de emotieve uiting (Wil je me van dit rotgevoel afhelpen?).
Partners die echt klaar zijn met elkaar en die weer op zichzelf staan zijn gewoon rustig en vervolgen hun eigen weg. Pijn verbindt evenzeer als elke andere vorm van verbinding. Zonder die pijn hoef je niet meer met die ander bezig te zijn.
Liever blijf ik boos!
Een probleem kan zijn dat we onze pijn niet oplossen door de confrontaties met feiten in ons bestaan uit de weg te gaan. Die weg brengt je verder van een oplossing, net als loslaten nooit iets oplost.
De weg naar heelheid gaat naar en voorbij de pijn en helpt je om die ontmoeting tot rust te brengen. Maar we doen veel om dat pad te vermijden. Liever blijf ik boos!
Welwillend aansluiten
Een welwillend groepslid zal naar de groep bewegen en zich passen in de cultuur. Leven met weerstand of toestemming is de keuze hierin. Het is prettiger als je toestemt, maar misschien is de verbinding duidelijker als je weerstand hebt.
Als lid van een groep moet je altijd iets inleveren en iets geven, dat is onvermijdelijk. De vraag is of je dat welwillend kunt doen en of de gevraagde offers het lidmaatschap waard zijn.
De rebel zegt “Nee” en krijgt een zelfgekozen rot-ervaring als gevolg. Je kunt ook Ja zeggen en een betere ervaring krijgen.
Je moet eerst lid zijn en de groep leren kennen voor je in een positie van invloed komt. In alle andere gevallen zal het effect van je lidmaatschap hooguit invloed hebben als iemand die het eerste deed (ja zeggen en meedoen) je steunt en de groep in beweging brengt. Jijzelf kan dat waarschijnlijk dan niet.
Elke rebel zit vast
Haat en afkeer zijn sterke verbindingen. Een rebel is nog steeds intens met de groep bezig (probeert de groepscultuur en zijn/haar positie te veranderen). Haat verbind nog veel sterker dan gewone liefde zal doen, want het motiveert sterk tot actie (bedenk: piekeren en malen zijn ook acties).
Elke rebel zit vast aan waartegen het rebelleert. Het kind kan rebelleren, maar blijft nog steeds verbonden aan de familie, de ouders en het gezin.
Het is een onmogelijk spel, dat hooguit als een chantage kan worden geïnterpreteerd. Het is daarmee ook een onhandige poging tot veranderen.
Vaak is het kansrijk en krijgt de rebel niet wat het wil, maar kan zich ook niet echt bevrijden. De verbinding is nog te sterk en de emotie blijft zichzelf voeden.
De uitwerking van isolatie
Natuurlijk is elk verhaal tweezijdig. De ene kant van het kluizenaars verhaal vertelt ons hoe te zijn als we pijn willen vermijden en geluk bevorderen door deel te nemen. De keerzijde van datzelfde verhaal wijst ons op factoren die maken dat het niet goed met ons zal gaan.
Het zal niet goed met ons gaan als we ons teveel afscheiden als individu, teveel ons egoïsme volgen (ten koste van anderen), teveel op een eiland leven, teveel onze psychische pijn uitleven en ontkennen.
Als we vergeten hoe we verbonden zijn in een menselijke gemeenschap, zo vertelt het verhaal, dan eindigen we als verbitterde kluizenaar. Dan sluiten we ons af en kunnen gemakkelijk wreed worden naar anderen en uiteindelijk ook naar onszelf.
Het heeft tijd nodig om daar te komen, maar dat is de voorspelbare werking van een langdurige isolatie. De cocon voelt fijn en vertrouwd, tot het niet meer zo is en je er eigenlijk uit wilt, maar weinig mogelijkheden over hebt.
Stoppen met uitreiken
Het is uitermate pijnlijk voor een mens om buitengesloten te worden, of zelf af te scheiden. Zelfgekozen isolatie (zoals een onderbroken uitreiking) blijkt dan vaak een oplossing voor een grotere diepere pijn.
Liever stop ik met uitreiken en vragen, dan dat ik de kans loop om afgewezen te worden. Het is een zelfgekozen bekende pijn die gebruikt wordt om een andere meer kwetsbare pijn te vermijden. Liever geef ik je geen kans om mij pijn te doen.
Het stoppen met uitreiken is natuurlijk een passief gebrachte hulpvraag. Het kind hoopt stilletjes dat de ouders de gestopte uitreiking opmerken en het komen halen, maar er zit ook een element in van straffen.
Jullie hebben me pijn gedaan, en nu zal ik jullie pijn doen door nooit meer iets te geven. Het kind hoopt ergens dat wat het terughoudt ook pijnlijk is voor degenen van wie het zich terugtrekt. Jullie zullen nooit meer iets van me krijgen. Lekker puh! Dat zal jullie leren!
Een zeer tragische beweging want eigenlijk maskeert het een diep pijnlijk gemis. Als je weet dat de terugtrekking soms door een simpel misverstand kan ontstaan, is het alleen maar meer tragisch en pijnlijk. Al deze pijn voor een misverstand?
De prijs van een onderbroken uitreiking
De prijs van een onderbroken uitreiking en isolatie is een groeiend gevoel van eenzaamheid en mogelijk depressie of voedingsproblemen, want iemand die stopt met uitreiken zal ook zijn leven niet meer helemaal durven consumeren.
Het is een pijn die langzaam opbouwt, zodat je eraan kunt wennen. Je kan er daardoor lang mee doorgaan, vooral als je vergeet wat het is dat je mist.
Jaloezie op afstand
Natuurlijk moet je je dan ook afkeren van het geluk van anderen. Als je jezelf langdurig wilt isoleren, zou dat geluk je anders teveel herinneren aan dat wat je niet meer hebt en zo diep mist. Het geluk van anderen wordt dan vanzelf pijnlijk voor je, alsof het geluk van anderen je straft.
Jaloezie op afstand is bijna onvermijdelijk in zo’n patroon. Uit zelfbehoud moet je ook anderen het geluk misgunnen. Als zij ook ongelukkig zijn, is het in elk geval gemakkelijker om bij ze te zijn en ben je zelf daardoor minder alleen.
Trek dat nog wat door, dan leer je om anderen te kwellen en actief aan hun ongeluk bij te dragen. Met wat geluk leer je te genieten van hun ongeluk en jouw rol erin.
Vandaar de humbug. Scrooge moet het geluk van anderen verstoren om zichzelf te handhaven in zijn eenzaamheid en gemis, hij moet hard werken om het op afstand te houden.
Wie we zijn
Scrooge zit dus ook vol waarschuwingen. Zonder gemeenschap gaat het niet goed met ons. Onze biologische aard dicteert dat. We zijn zoogdieren en primaten en ons instinct is sociaal.
Goed of slechts, het is wie we zijn. We zijn deel van iets dat heel veel groter is en heel veel ouder dan wijzelf. Een goed besef om je ego wat tegenwicht te geven en wat innerlijke bescheidenheid op te bouwen. Het gaat niet om jou, je bent maar een minuscuul deel van iets heel groots.
De sociale drang komt uit een biologisch instinct waar we niet zomaar aan voorbij kunnen. Het is de biologie die ons steeds weer drijft naar dat wat we nodig hebben.
Onze uit biologie gedreven impulsen
Onze verlangens en interacties zijn in mindere mate een uiting van onze intelligentie dan een expressie van onze biologie. Seksualiteit, sociale samenhang, verlangen naar erbij horen en verbinding, het zijn allemaal biologisch gedreven motoren die door ons heen werken en ons bewegen.
Onze feitelijke aard is biologisch, meer intellect dan een chimpansee, maar nog steeds primair een primaat die hulpmiddelen bouwt en in groepen leeft.
Als je bijvoorbeeld alleen maar kijkt naar de seksuele drang en onze collectieve obsessie met aantrekkelijkheid en seksualiteit, dan is daar niets van te verklaren zonder de biologische aandrang. Het is die biologische drang die heeft gezorgd dat we als soort nog bestaan, maar die ons ook op vele manieren onze cultuur heeft gevormd.
Als je probeert om los te komen van de grip die deze biologische drang op je heeft, dan zal je ontdekken dat het best moeilijk is. Je merkt dat bijvoorbeeld aan groepen die tot doel hebben gesteld om celibatair of aseksueel te leven. Het blijkt heel moeilijk, zeker voor mensen in de vruchtbare leeftijd.
Ook het ontwikkelen van oplossingen om de seksuele daad chemisch of anderszins onvruchtbaar te maken, bewijzen dat punt. Zelfbeheersing in een biologische drang komt met een grote prijs.
Ontkenning van eigen biologie
Onze intelligentie maakt er natuurlijk een verhaal van en vertelt ons wat ego-strelende sprookjes om ons af te leiden, maar regelmatig verstoren ze daarmee bewegingen die ons eigenlijk zouden helpen. De verhalen lijken vooral ons kwetsbare zelfbeeld te dienen en onze emotionele behoefte te vervullen door onszelf centraal te stellen.
We hebben altijd los willen komen van onze instincten, maar daardoor zijn we ook geneigd ze te ontkennen en hun diepe invloed te onderschatten. het is door biologie, niet door cultuur, dat de geslachten verschillen. Dat leer je snel als je bijvoorbeeld kippen uitbroedt en ziet hoe hanen van hennen verschillen in alle opzichten.
Dat wat ons echt beweegt in merendeels onbewust en zal nooit bewust kunnen worden. We kunnen hooguit af en toe wat stukjes ervan leren kennen (om ze even snel weer naar de achtergrond te laten gaan).
Bewustzijn hoort bij de beweging van verandering, maar daarna ebt het bewustzijn ook weer weg en richt zich op de volgende verandering. Hoe we dat precies doen is een mysterie, maar we doen het toch.
Lidmaatschap zonder fysieke aanwezigheid
Ook door hoe we ons afscheiding blijven we daardoor verbonden aan een groep. Het verlangen naar lidmaatschap gaat diep. Het is genoeg dat we weten dat we lid zijn en doen wat het betekent om de groep te volgen.
Zo hoeven je ouders bijvoorbeeld niet meer te leven om je innerlijk steun te geven. Je hoort bij hen en dus geeft je lidmaatschap je nog steeds rust en een fundament, ondanks fysieke afwezigheid van de andere leden.
Het gaat erom of je verbonden bent en of die verbinding rustig is, niet over fysieke nabijheid of aanwezigheid. Je lidmaatschap geeft je een plek in de ordening en zoals we zien in familieopstellingen is het vooral die plek in de ordening, in het energieveld van de groep, die we nodig hebben en die ons beïnvloed.
Lijden voor de groep
Als we afscheiden zal het niet meteen heel veel effect hoeven hebben, maar hoe langer we ons afscheiden, hoe meer we ontdekken welke prijs we daarvoor betalen.
Het gaat dan alleen goed met ons als de prijs die we betalen eigenlijk gedicteerd is door patronen in groep, bijvoorbeeld in onze familiegeschiedenis.
Als een vorm van lijden eigenlijk een offer is in dienst van de groep, dan kan iemand daarin helemaal in harmonie zijn. Eenzelfde lijden uit verbinding met de groep is veel erger en vraagt eerder een verandering.
Dat betekent ook dat er geluk kan zitten in lijden, zelfs in dood. Als het lijden in harmonie is met de groepsziel, dan zal geluk nog steeds blijven en is alles dragelijk, zelfs terminale ziekte, depressie en dood.
Het is misschien een beetje omstreden ook onder opstellers, maar ik ben er zeker van dat Bert Hellinger datzelfde inzicht had. Hij had het niet nodig om elke beweging naar dood te corrigeren en vaak genoeg heeft hij dat gedemonstreerd.
Veranderen is optioneel
Ik heb wel gewerkt met een vraagsteller die in de intake heel wat levensbedreigende ziekten, klachten en operaties rapporteerde. Het was teveel bij elkaar en ik heb met haar gezocht naar de onderliggende patronen.
Haar ouders hadden een eerder kind verloren en ze had moeten zien hoe haar ouders alles opzij zetten voor dat zieke kind en voor haar weinig aandacht hadden, ook nadat het kind was overleden. Haar escalerende ziektebeeld was een herhaling van die feiten om diezelfde aandacht te krijgen.
Moet het veranderen? Mag het onveranderd blijven? Dat is niet aan mij als begeleider. Zij moet haar eigen beweging daarin maken en volgen wat haar specifieke vorm van geluk vraagt. In elk geval was ze in die herhaling sterk verbonden met haar systeem en met haar ouders, dus misschien was het wel goed zo.
Hoeveel erger moet het met je gaan?
Mijn rol is slechts om bij haar te staan terwijl ze dit ontdekt en de ziel door haar heen werkt. Mijn vraag aan haar was “Hoeveel erger moet het met je gaan, opdat je de aandacht van je moeder krijgt?”.
Het was de eerste vraag die ik stelde, op basis van haar voorbereiding/intake, en waarschijnlijk was dat de enige therapie die hier nodig was. Het ging niet om het antwoord en natuurlijk heeft ze die dag nog meer gekregen, maar die ene vraag bleek de kern van de dynamiek.
Ik hoorde later dat het inderdaad in beweging was gekomen, maar hoe dan ook had de uitkomst goed geweest. Elke staat van een systeem is in balans en het mag blijven of veranderen. Dat wordt door het systeem (de groep) uiteindelijk bepaald.
De vorm van geluk
Geluk heeft vele vormen en die vorm wordt uiteindelijk bepaald door of het klopt voor de persoon en diens systeem. De ziel is in complete harmonie met lijden en dood als het klopt.
Depressie in dienst van een systeem is geluk, terminaal ziek om iets op te lossen voor een systeem kan evenzeer geluk zijn. Er zit veel waardigheid en kracht in zo’n beweging.
Niet iedereen kan iets met hieperdepiep. Regelmatig blijkt geluk heel anders en veel minder licht dan dat. Dichtbij je oorsprong zijn is altijd geluk, ook al voelt het zwaar. De ziel is niet bezig met ons gevoelsniveau, die heeft zijn eigen plan.
Onbegrepen bewegingen
Maar we laten ons misschien nog te vaak verleiden door een tekortschietend inlevingsvermogen. Die is gevuld met een fantasie die zich vooral afvraagt “Hoe zou het zijn als mij dat zou overkomen?”, “Hoe zou ik me voelen?”, “Hoe zou ik willen reageren?”.
Misschien is dat dan weer ons systeem dat evenzeer door ons heen werkt en weinig begrijpt van dat andere familiesysteem. Dat zou zomaar kunnen. Onze eigen onverwerkte pijn kan in de weg zitten.
Soms is er ook een verlangen naar genoegdoening en wraak die we graag op anderen projecteren en een eigen gevoel van boosheid en bloeddorst die we op die manier proberen te vervullen.
Werkelijk is dat het hier niet over jou ging en jij uit een heel ander systeem komt, dus jouw reactie is niet bepalend hier en misschien zelfs helemaal niet helpend.
Misschien zouden jouw aanwijzingen er toe kunnen leiden dat deze persoon haar ouders verliest, of iets anders moet offeren om weer in reine te komen? Een advies is zo goed als het inzicht waaruit het komt.
Welke beweging past bij dit systeem en houdt deze persoon in harmonie met dat systeem? Dat is al een betere vraag.
Diep lijden kunnen toestemmen
Diep lijden kunnen toestemmen is belangrijk als je in die diepere lagen wilt kunnen helpen. Anders verstoor je mogelijk iets simpelweg doordat je het zelf niet kunt verdragen. Wil je helpen, dan moet je op een plek kunnen blijven waarin verandering optioneel is.
A Christmas Carol
Als je zo wat nadenkt over het verhaal van Scrooge en je laat verleiden om het in verbinding te brengen met groepsdymiek, systemisch werk (familieopstelling) en biologie, lijkt er toch weer best een breed verhaal rond het thema te hangen.
Natuurlijk hebben we daar lang niet alle mogelijke lessen uit dit verhaal opgepakt, want ook Charles Dickens had lessen in gedachten toen hij “A Christmas Carol” schreef. Maar we kunnen er altijd nog eens naar teruggrijpen en het kerstgevoel erin ontdekken.
Voor nu is het fijn om even stil te staan bij hoe rijk ons leven kan zijn als we rustig verbonden zijn aan ons eigen familiesysteem en in harmonie zijn met onze eigen oorsprong.
Hulp is beschikbaar
Als dat nog moeilijk voor je is, of wanneer je nog uitdagingen in je leven ervaart, dan kan je eens aanhaken bij onze familieopstellingen en een eigen vraag inbrengen. Het is altijd waardevol om te doen en keer op keer hoor ik hoeveel het in beweging heeft gebracht.
De investering in je belangrijkste verbinding is het zeker waard en je zult de effecten op tal van onverwachte manieren gaan ontdekken. Een beetje als het Scrooge verhaal, denk ik dan weer. Het lijkt simpel, maar er hangt oh zoveel aan.
Ik lees graag je reactie en eigen beleving hieronder en zie je graag weer bij een komende familieopstelling.
Geef een reactie