Beste kindervriend: Sinterklaas of de kerstman?

Het is december en dat betekent dat onze Sinterklaas en de Kerstman weer volop concurreren om de aandacht en harten van ouders en kinderen. Kinderen leven in de zevende hemel met deze twee personages, want beiden willen niets liever dan snoep en cadeaus uitdelen. Dat is een uiterst verleidelijk voorstel voor een kind. Zijn Kerstman en Sinterklaas eigenlijk een en dezelfde?

Sinterklaas versus Kerstman

Het ligt voor de hand: Santa Claus, oftewel Sint Klaas, moet een relatie hebben met onze Sinterklaas. Zelfs de naam in het land die Kerstman naar ons bracht, is een letterlijke vertaling van onze Sinterklaas.

Toch is er veel ook verschillend aan beide personages en hier kijken we dus naar overeenkomsten en verschillen en misschien kunnen we daarna bepalen wie eigenlijk de beste Sint Klaas is voor onze tijd en cultuur.

Aankomst

Sinterklaas komt al in november in ons land aan. Het is inmiddels folklore dat we een boot in een haven zien aankomen met onze Sinterklaas, of Sint Nicolaas, en een paar pieten.

Bij aankomst staat er een grote zetel en misschien ook zijn schimmel, een wit paard waarop hij door het land reist, zelfs over daken. De sint is al oud, dus hij hoeft nauwelijks nog te lopen of zijn eigen spullen te dragen. Het grote boek wordt hem aangereikt wanneer hij hem nodig heeft.

De kerstman heeft geen aankomst ritueel. Het verhaal gaat dat hij op een grote vliegende arrenslee getrokken door 9 rendieren in de nacht van 24 op 25 december de pakjes komt brengen.

Natuurlijk zie je op tal van plekken wel kerstmannen staan en lopen, maar dat zijn dan helper kerstmannen. Het origineel zie je eigenlijk nooit in het echt want die komt slechts in de nacht pakjes door de schoorsteen brengen en vertrekt aansluitend weer even snel terug naar de noordpool.

Pakjesdag

Sinterklaas viert zijn verjaardag door pakjes uit te delen. Hij doet dat op 5 december, al zijn er die zeggen dat zijn eigenlijke verjaardag op 6 december is. Waarschijnlijk laat hij het werk inmiddels over aan zijn assistenten, de Pieten, want we willen niet dat hijzelf acrobatisch moet zijn op de daken en in schoorstenen.

De drukste dag voor de kerstman is de nacht van 24 op 25 december. Dan moet hij bij alle kinderen zijn pakjes afgeven en hij doet dat zelf met hulp van een enkele arrenslee, getrokken door 9 vliegende rendieren en hooguit een of twee elfen.

Er moeten hier magische krachten aan het werk zijn. Zou hij de tijd kunnen stoppen?

Van zowel Sinterklaas als de Kerstman wordt gezegd dat ze hun pakjes via de schoorsteen onze huizen in brengen. Hoe ze dat precies doen, waar we bijna geen open haarden meer hebben, is vast een wonder. We kunnen er hooguit over speculeren.

Leeftijd

Over de leeftijd van ons goedheiligman (Sinterklaas) en de kerstman kunnen we slechts speculeren. Ze zijn beide flink oud, maar zien er voor hun leeftijd wonderlijk jong uit. Een normaal mens had zolang zeker niet overleeft.

De leeftijd van de feesten zijn echter verschillend. De goedheiligman wordt al sinds de middeleeuwen geëerd als de beschermheilige voor kinderen, terwijl het feest van de kerstman pas begon nadat Nederlanders Amerika kolonialiseerden.

Deze Nederlanders vestigden zich in wat ook wel de nieuwe wereld genoemd werd. Ze noemden hun plek daar Nieuw Amsterdam, maar inmiddels heet dat New York. Zoals alle culturen die emigreerden, namen ook de Nederlanders hun feesten en mythen mee, dus ook Sinterklaas.

De kerstman is een mengelmoes van deze mythische sinterklaas, de heilige Sint Nicolaas en vader kerstmis. De huidige vorm van Santa Claus, de kerstman, is nog geen anderhalve eeuw oud.

Relatiestatus

Sinterklaas is vrijgezel, want zoals bisschoppen betaamt, is zijn belangrijkste relatie al met zijn God. Je zult hem dus nooit zien trouwen.

Van de kerstman is inmiddels bekend dat er ook een mevrouw kerstman is, mevrouw Claus. Ze is even gezellig als haar man en doet niets liever dan het gezellig maken, warm en vriendelijk zijn en koekjes bakken. Als kinderen haar ontmoeten is dat altijd fijn.

Mevrouw kerstman heeft vooral een zorgend en warm karakter, maar soms is ze wat bezorgd over haar kerstman als die weer eens te hard werkt.

Herkomst

Sinterklaas is van oorsprong een katholieke Heilige is (een heuse sint), Sint Nicolaas, en dat zie je dus ook terug in zijn gewaad en staf. Hij woont de rest van het jaar in Spanje en weet daar wonderbaarlijk bleek te blijven, zodat hij steeds helemaal blank en bleek bij ons aankomt.

Deze incarnatie van Sint Nicolaas, is dus een echte Rooms Katholieke Sint en de patroonheilige van kinderen.

De kerstman presenteert zich als een gezellige dikkerd (ho ho ho) met een Noordse uitstraling, die een verborgen leven leidt op de Noordpool. Hij komt op zijn slee naar ons toe, maar het origineel laat zich eigenlijk nooit zien. Zou hij wel bestaan?

Uiterlijk

Zowel Sinterklaas als de Kerstman zijn gehuld in de kleuren rood en wit.

Sinterklaas draagt een officieel Katholiek bisschopsgewaad, bestaand uit een tabberd (een geborduurde wapenrok), een wit koorhemd, witte katoenen handschoenen, een officiële kerkelijke ring, een rode stola met geborduurde gouden kruizen en een rode mantel met borduursels in goud.

Hij draagt ook een traditionele rode mijter met gouden accenten, vaak ook nog belegd met edelstenen.

Sint Nicolaas was in zijn leven een bisschop, dus hij draagt de rituele kledij die een bisschop tijdens een mis zou dragen. De staf is een symbool van zijn hoge status in de kerk.

Klik hier voor een afbeelding.

De kerstman staat los van de kerk en heeft een veel sjofeler gewaad dat zowel comfortabel mag zijn, als dat het lekker warm is voor een leven in de kou.

De kerstman draagt een ruime rood met witte jas, bijeen gehouden door een brede riem. Daaronder een ruime rode broek en flinke warme winterlaarzen. Ook hij draagt handschoenen, maar de dikke winterversie, en hij draagt een warme rode muts met witte kwast.

Natuurlijk mogen de witte bontkragen niet ontbreken, want waar de kerstman woont is het berekoud.

De kerstman toont zich als een joviale oudere man en zonder status. Ze hebben zelfs allebei een volle witte baard. Ho, Ho, Ho!

Dieet

Sinterklaas zien we eigenlijk nooit eten. Hij deelt snoepgoed en lekkers uit, maar zelf lijkt hij sober te leven als een asceet. Hij is ook slank en ietwat fragiel en traag. Meer iemand van zelfbeheersing en status.

Kinderen worden aangemoedigd om een wortel klaar te leggen voor het paard van sinterklaas, want die wil nog wel eens wat eten.

Zo anders is de kerstman. Hij uit zich uitbundig, roept hard Ho, Ho, Ho en lacht veel. Hij leeft op een dieet van koekjes, melk, chocomelk, Whisky en rijk gevulde vleestaarten en wordt graag bediend. Zijn enorme ronde buik en rozige dikke wangen tonen dat hij een genieter is en zich graag tegoed doet aan alles wat hem wordt aangereikt.

Natuurlijk worden kinderen aangemoedigd om melk en koekjes neer te leggen wanneer hij de cadeaus komt brengen. Je wil niet dat hij van honger en dorst van het dak valt.

Vervoer

We hebben het al een beetje aangestipt, maar Sinterklaas vaart dus in een boot van Spanje naar Nederland en terug. In Nederland reist hij verder op zijn witte paard, al wordt hij ook al wel gesignaleerd als hij en een luxe auto vervoerd wordt. Zelfs hij moet natuurlijk een beetje met de tijd meegaan.

Zijn paard heet Amerigo.

De kerstman heeft een vliegend vervoermiddel, een grote arrenslee dat wordt getrokken door 9 rendieren, zoals een man uit het verre Noorden betaamt. Afgezien van de nacht waarop hij de pakjes aflevert verblijft hij op een verborgen locatie op de Noordpool waar ook zijn pakjesfabriek is.

Afleverplaats voor pakjes

Als je wilt dat sinterklaas je een pakje brengt, hoor je een schoen onder de schoorsteen te zetten. Wanneer Sinterklaas dan door de schoorsteen klimt, vult hij je schoen met lekkers en legt de pakjes verder onder de schoorsteen.

In de nacht van 4 op 5 december rijdt Sinterklaas daarvoor op zijn witte paard over de daken, van schoorsteen naar schoorsteen. De wortels die kinderen hebben neergelegd geeft hij natuurlijk aan zijn witte paard, want die kan dan wel wat energie gebruiken.

De kerstman laat cadeaus achter in sokken die je aan de schoorsteenmantel mag hangen of onder een kerstboom, traditioneel een spar die een dennenboom genoemd wordt.

Ofschoon hij het daar druk mee heeft, eet hij altijd ook van de koekjes die kinderen voor hem neerleggen en drinkt van de melk.

Ben je zoet geweest dit jaar?

Natuurlijk zit er ook iets van opvoeden in dit oude kinderfeest. Ben je zoet geweest, was je gehoorzaam en heb je netjes de regels gevolgd, dan krijg je lekkers en anders…

De oudere versies van Sinterklaas waren misschien nog wat strikter en strenger dan hoe hij nu wil overkomen. De zwarte pieten begonnen hun bestaan als demonen, niet als negers, zoals nu soms gedacht wordt, en die gaven zwarte kool (een stuk steenkool) als je stout was geweest om je te herinneren aan hel.

De liedjes spreken ook nog van “wie stout is de roe” en dat wijst erop dat als je stout bent je een pak op je kont kan krijgen met een twijg of een takkenbos. Dit gaat dus over het bestraffen van kinderen via fysieke straf, over het leren van discipline. Velen zijn niet meer zo voorstander van deze fysieke aanpak.

En dan is er natuurlijk nog de dreiging om een stout kind in de zak te stoppen en te ontvoeren naar Spanje. Wat daar gebeurt, wordt verder niet over uitgeweid, misschien is de dreiging van ontvoeren genoeg.

Als Sinterklaas niet was dan zouden heel anders denken over een oude man die kinderen lokt met snoepjes om ze dan in een zak te stoppen en ontvoeren, maar zo gaat het met sprookjes en mythische folklore. Daar gelden andere regels.

Sinterklaas is niet alleen aan het verleiden, hij komt dus ook met een “stok” om mee te straffen. Een ouder van de oude stempel en misschien een schaduw van een klassieke kerk die ouders meehielp om kinderen in gareel te houden.

Net als onze Goden bijhouden of je een goed mens bent geweest en of je trouw hun wetten hebt gevolgd, vind je dat aspect ook terug bij zowel Sinterklaas als de kerstman.

Ze volgen je gedurende het jaar en houden een archief bij. Bij Sinterklaas is dat het Grote Boek, bij de kerstman simpelweg een lijst. Ze beschikken over alziende en alwetende eigenschappen die vooral jongere kinderen nog willen geloven. Die doen per slot ook aan magisch denken.

De kerstman is duidelijk milder, want niet alleen is hij zelf een bourgondische levensgenieter, met een daarbij behorend postuur, maar zijn enige dreiging is dat je misschien geen cadeau krijgt.

Meestal zal hij het je met een vriendelijke aanmoediging toch wel een cadeau geven en niet echt straffen. Een begripvol hoofd schudden, of je even goed aankijken, maar in de kern is de Kerstman vooral een goedzak.

Kerstman probeert vooral te inspireren en verleiden en is niet de personage om serieus angst aan te jagen. Zelfs de helpers zijn vooral leuk en op geen enkele manier dreigend. Wie houdt er niet van elfjes?

Waar sinterklaas dus een wat strengere kant heeft en wat donkerder uit de hoek kan komen (ofschoon hij is geëvolueerd om nu vooral goedmoedige wijsheid uit te stralen), is kerstman eigenlijk vooral gezellig geweest en een kindervriend. Ho, Ho, Ho, dat is zijn ding.

Voor al het andere kunnen we naar de kerstgeesten uit het verhaal over de gierige Scrooge verwijzen.

Rijmpjes, brieven en gedichten

Sinterklaas houdt ook van rijmen en gedichten, want soms krijg je bij een cadeau ook nog een gedicht om te lezen. Er zit dan vaak een boodschap in verwerkt en het kan grappig zijn. Het kan zijn dat je de gedichten hardop moet voorlezen, maar het is vooral iets van Sinterklaas naar jou.

De kerstman houdt ook van schrijven en soms kan hij gerust ook een brief met wat tekst voor je achterlaten, maar kinderen worden ook aangemoedigd om zelf een brief te schrijven, waarin ze iets aan de kerstman kunnen vertellen, of ergens om vragen.

Kerstman is bovenal een kindervriend en zo kan er wat interactie zijn tussen de kerstman en het kind in kwestie. Het kind kan bijvoorbeeld wat zorgen delen met kerstman, of vragen om iemand anders te helpen, zoals de ouders. Kerstman heeft een groot hart en is bereid ook hen te steunen.

Zowel sinterklaas als de kerstman lijken gevoelig te zijn voor een verlanglijstje en proberen dan te geven wat je vraagt. En als je teveel vraagt krijg je misschien wat anders om je op een ander spoor te zetten. Je moet niet te hebberig zijn.

Assistenten

We kennen ze natuurlijk al, de assistenten van Sinterklaas, en ze zijn de laatste jaren niet zonder discussie geweest. Niet om iets dat ze deden, maar om hoe sommigen op hen reageerden.

Eigenlijk zouden we toch beter moeten zijn dan zo’n Piet af te keuren om zoiets als huidskleur, maar we hebben het gedaan.

Maar ik snap de emotie ook wel als ook in de wereld zoveel mensen nog anderen afkeuren omwille van hun kleur of afkomst en dus blijkbaar niets anders zien dan dat feit.

Als kinderen van school thuiskomen en in tranen zijn omdat ze gepest zijn, door wat wrede klasgenoten (om hun kleur of wat dan ook) dan wil je als ouder ook graag voor je kind opkomen. Dan moet Piet het misschien bezuren.

Liever Piet eruit dan mijn kind in tranen. We spiegelen dan wat we proberen te bestrijden, maar we willen ons kind tegen de wereld beschermen. Helaas is er geen wapen tegen discriminatie, het begin in onze geesten en hoe we elkaar benaderen. Zolang we kleur zien, zullen we om kleur met elkaar vechten.

Misschien doen we straks hetzelfde over dat het een Piet is en niet een Petra, ofschoon de realiteit is dat onder veel pieten al een Petra verborgen gaat.

Het is een verkleedpartijtje voor kinderen, weten we dat nog? Hoe vaak krijgt onze vechtlust de overhand over ons? Zo jammer hoe we elkaar belagen over van alles. Hoe kunnen we dat nog eens veranderen?

Misschien door Sinterklaas te veranderen in een kerstman, want de kerstman komt zonder demonen, die we kunnen verwarren met mensen die een donkere huidskleur hebben en bijna alles aan hem is magisch en welwillend.

De kerstman ij straft eigenlijk nooit en reageert welwillend en mild, terwijl hij je nog steeds met snoep en cadeaus overlaadt. En zijn helpers, zijn elfen, komen regelrecht uit fantasieverhalen.

Zelfs zijn voertuig is magisch en vermijdt brandstofdiscussies. Een slee getrokken door vliegende rendieren (of gewone rendieren met magische stof erover gestrooid).

Kleine magische mensachtige wezens, die bovenal blij worden van plichtsgetrouw speelgoed maken? Meer ontwapenend kan je niet worden, toch?

Conclusie en overzicht

Al met al lijkt de kerstman een vrolijker versie van de wat stoffiger Sint heiligman. De angel van straf is een grotendeels uit het verhaal verwijderd en het verhaal leest nu als een magisch sprookje, wat leuk is voor jong en oud, en nog steeds wordt je als kind overladen met cadeaus en snoep.

Natuurlijk kunnen we nog tal van discussies aanzwengelen en tegen van alles ageren, zoals tegen het wegdrukken van de christelijke betekenis van het kerstfeest, of de commercie die het aan dit kerstfeest gaf, of wat we maak kunnen bedenken, maar die neiigein zal er waarschijnlijk altijd zijn.

Wat het in elk geval ook doet is ons een verhaal geven dat niet meer hangt aan een specifieke religie of daarin is verankerd. De christelijke gemeenschappen kunnen de geboorte van hun held en verlosser Jezus, de zoon van God, gewoon blijven vieren, terwijl anderen meevieren, maar dan vanuit een agnostisch veerhaal ovr een kerstman.

Het kan dan naast elkaar bestaan en iedereen kan meedoen aan het feest, christenen en niet christenen. Kerstman en het kerstfeest is daarmee een mengelmoes geworden, een smeltkroes van ideeën, en dat kan sommigen tegenstaan.

Maar het is ook iets voor allen geworden en een inspiratie voor tal van verhalen over hoe je een beter mens kan zijn door om elkaar te geven en wat zorg aan elkaar te geven.

Laten we wel zijn, de kerstboom met de kerststal is ook niet echt een christelijk ritueel. De boom komt meer uit een Germaanse traditie en is later toegevoegd. Het laat zien hoe onze cultuur en tradities eigenlijk steeds in beweging is en wie weet hoe en wat we over 100 of 200 jaar zullen vieren?

Verandering blijft gebeuren, of je nu wilt of niet. Het is zowel door omstandigheden als door de invloed van steeds nieuwe mensen die weer iets anders willen. Het zou hooguit fijn zijn als we er niet zo vaak over hoeven strijden, maar misschien is dat wel de grootste fantasie dat we daarmee kunnen stoppen.

Voor nu wens ik je graag een hele fijne decembermaand, welke traditie je daarin ook wilt volgen en hoe en wat je ook wilt vieren, of helemaal niet. Het mooie aan onze tijd is dat het allemaal kan en dat er ruimte voor is.

Geniet ervan, want het duurt maar kort!

Samenvatting

Hieronder nog even wat korter de verschillen op een rijtje.