Wat betekent het om geen plek aan de tafel te mogen hebben? Hoe krijg je die plek alsnog wanneer je hem wilt? Welke prijs moet je daarvoor betalen? Onze geschiedenis zit vol met verhalen over mensen, die op deze vragen een antwoord moesten vinden. Het was niet gemakkelijk voor hen en degenen wiens antwoord ons is bijgebleven eren we daarom nu in onze verhalen.
Elk van deze mensen heeft een grote prijs betaald en ik zou velen van hen hier ook zeker een witte prins of prinses noemen. Hun strijd en opoffering is echter van alle tijden. Het is de strijd van een groep die wordt buitengesloten, uitgebuit en/of onderdrukt, maar die geen plek aan tafel krijgt.
12 jaar slavernij
Sommige verhalen brengen licht op iets dat, zelfs om te zien, al onverdraaglijk is voor iemand die zich inleeft. De Amerikaanse speelfilm 12 Years a Slave uit 2013, met daarin de indrukwekkende acteur Chiwetel Ejiofor, is een voorbeeld daarvan.
De ontmoeting met geweld en onrecht
Chiwetel speelt in deze film een Afrikaanse Amerikaan die eigenlijk een vrij staatsburger is, in een tijd dat slavernij nog bestaat. Hij vertrouwt wat teveel op zijn vrijheid en wordt door zogenaamde vrienden dronken gevoerd, om vervolgens wakker te worden in een stal waar hij is vastgeketend.
Het is natuurlijk een voorbode van wat we al begrijpen dat gaat komen. Dit keer wordt het vervolg ook niet overgeslagen, zoals zo vaak, en wordt beeldend en voelbaar aan ons opgediend. Het is een aloud verhaal over onrecht, onmacht en pijn en dat zijn doorgaans drie onwelkome woorden.
Vertrouwen op recht en rechtvaardigheid
De man weet op dat moment nog niet dat hij alweer slaaf is en denkt nog een beroep te kunnen doen op zijn rechten als vrij burger. Nog naïef over wat zich afspeelt en overtuigd dat zijn recht erkend zal worden wanneer hij het kan bewijzen. Daarom toont hij het document dat hij als bewijs heeft ontvangen. Het vertelt dat hij een vrij burger is en geen eigendom.
Geweld dat breekt
Maar zijn recht is hem al afgenomen. Het papier wordt verscheurd. Deze mensen zijn niet uit op recht, ze spelen volgens andere regels. Zonder recht en zonder document wacht hem slechts het zware lot van zwarte mensen in zijn tijd.
Vanaf dat moment volgt een reeks dagen waarin hij met ongelooflijk vertoon van onredelijk geweld en onrecht wordt mishandeld, totdat elk idee dat hij vrij heeft en kan beroepen op enig recht uit hem is geslagen.
Hij is weer slaaf en hij moet weten dat er niemand is die nog maar een seconde naar hem zal luisteren, hem zal geloven, of hem zelfs zal erkennen als een mens. Een slaaf mag maar een ding: alles ondergaan en gehoorzamen.
Pijnlijk om te zien
Het is moeilijk om naar zoveel onrecht en geweld te kijken, helemaal in de wetenschap dat dit verhaal een onrecht weergeeft dat zich werkelijk heeft afgespeeld.
Ik hoop dat het ook voor de acteurs die de geweldplegers speelden niet gemakkelijk is geweest. Ze hebben hun rol overtuigend gespeeld en ze zich in dienst gesteld van een belangrijk verhaal.
De confrontatie vermijden
Wat pijnlijk is, willen we liever vergeten, maar het moet eerst zijn werking hebben voordat dit kan. Verhalen zijn ook niet altijd gemakkelijk, helemaal niet als we gevoel krijgen bij het geweld en het onrecht.
Ook ikzelf verdroeg het niet en ben dus niet voorbij de beelden van deze mishandeling gekomen. Het bleek een te kwellend moment wanneer zo een mens wordt gebroken en ook in mij huist nog een herinnering aan een gewelddadige overmacht.
Natuurlijk is mijn eigen herinnering niet vergelijkbaar met de omvang van de werkelijkheid in het verhaal dat ik niet verdroeg. Maar als je een jong kind bent is ouderlijke drift soms ook al genoeg.
De realiteit van een slaaf
Degenen die deze geschiedenis hebben geleefd, hadden deze luxe echter niet. Zij konden niet van kanaal wisselen, of het verhaal even stopzetten. Zij leefden het verhaal. Ze waren te druk met overleven en klappen krijgen. Hun leven liep letterlijk gevaar.
Velen van hen braken, of stierven een vroege pijnlijke dood, vrouwen werden tot bedienden en seksslaaf gemaakt, hun kinderen werden gedood of afgenomen, hun mannen werden opgesloten, met zwepen en gloeiend metaal mishandeld tot ze braken, en aan zwaar werk gezet.
Leven met de dood
Er was geen keuze, althans niet in praktische zin. Als je velen om je heen zit sterven, dan is in leven blijven niet meer zo zeker. Voor deze groep was het risico van dood altijd dichtbij. Volstrekt overgeleverd aan de willekeur, minachting en haat van een overheersende groep.
In zo’n omstandigheid is leven alsof je dood bent een begrijpelijk gevolg. Het beste wat je kon hopen is dat je werd uitverkoren om een bediende te zijn, maar ook daar bleven ze slaaf.
Wreed en zonder hoop
Hun mannelijkheid kon zonder pardon worden afgesneden en hun leven elk moment beëindigd. Terugvechten was onmogelijk want je kon nergens heen, de ander had wapens en niemand zou je helpen.
Als je het zou overleven zou je leven daarna nog armzaliger zijn. Je had voorbeelden genoeg meegemaakt van de wreedheid van de overheerser. Om te overleven was het beter om alle hoop in je te doden en je lot te aanvaarden. Hoop kan je doden in zo’n context.
Voortbestaan ondanks onmogelijke relaties
Als het al mogelijk was dat ze een relatie hadden, dan konden hun kinderen op elk moment worden afgepakt, hun vrouwen op elk moment verkracht, gemarteld of gedood.
Je vrouw kon zwanger raken van de meester, en liep al voor de geboorte gevaar. De vrouw van de meester kon jaloers worden en het op je vrouw of kind uitleven, het kind kon gedood of weggenomen. En als dat niet gebeurde dan was je misschien vader van een kind dat eigenlijk van de slavenmeester of verkrachter was.
De mogelijkheid van geboortebeperking was er natuurlijk niet, noch van gezondheidszorg. Je was maar een bezit en alleen waardevol voor zover je meester dat besloot.
De gemeenschap wordt sterker
Hoe ga je met dat soort feiten om? Wat vaker gebeurt, is dat elk kind dan extra kostbaar wordt en de gemeenschap samen zorgt dat het kind wordt opgevangen en te eten heeft. Iedereen draagt bij aan de weinige kinderen die overleven.
Dat zie je ook in documentaires van arme migranten. De ouders hebben geen keuze en kunnen niet thuis blijven voor de zorg, dus wordt het een probleem voor de hele stam.
Als de omstandigheden slecht zijn wordt de gemeenschapszin sterker. Dat is van alle tijden. In tegenslag wordt je op elkaar teruggeworpen.
Moord wordt vernieling van eigendom
Het doden van een neger door een blanke, was op zijn hoogst vernieling van eigendom en dat kan met een geldbedrag worden afgekocht. Als de slaaf geen mens is, in elk geval niet voor de wet, dan kan je dat zo doen.
Nee, wanneer je niet eens erkend wordt als mens, slechts als bezit, dan is er geen grens aan wat je mag worden aangedaan. Een slaaf stond nog lager in rang dan vee en huisdieren. Er was geen bescherming.
Geen plek om heen te gaan
Je kunt ook niet vluchten als er geen plek is om heen te gaan. Je leeft in vijandelijk gebied waarin iedereen je kan terugsturen om een wrede straf of amputatie of moord te ondergaan. Waar kan je dan heen?
Als je leeft in een gemeenschap en cultuur waarin je van niemand hulp of erkenning kan verwachten, dan is er gewoon geen plek meer waar je veiligheid kunt vinden. Dan blijf je dus waar je bent, bij gebrek aan alternatief. Zelfs als je alleen maar gelooft dat het zo is, dan blijf je.
Onderdrukken door het wegnemen van rechten
Degenen die niet volwaardig mogen meedoen, in een geldende cultuur, hebben gewoonweg weinig mogelijkheden. Dat geldt niet alleen voor slaven, in een continent waarin slavernij de geldende wet is, maar eigenlijk voor elke groep die geen beroep mag doen op rechten en een eigen plek.
Vrijheid gaat van de groep uit
Vrijheid is moeilijk stand te houden op zichzelf, het moet vooral ook door de cultuur verstrekt en beschermd worden. Als individu is het gewoon te moeilijk om dat soort rechten te verkrijgen en beschermen als het niet door de geldende cultuur wordt beschermd en ondersteund.
Regels zijn nodig maar geen garantie tegen onrecht
In die zin is het goed als een cultuur zich op regels en wetten baseert en de macht bij die regels legt. In de praktijk, wil dat stand houden tegen de groepsbewegingen in een cultuur, moet dat echter beschermd worden door mensen die zich buiten de groep zetten en bereid zijn om op te staan voor wat recht is.
Er bestaat echter geen rechtssysteem dat zich langdurig buiten de beweging van de eigen cultuur kan handhaven. Uiteindelijk zijn wetten slechts afspraken die altijd weer kunnen bewegen als er genoeg steun is voor de beweging.
Regels schenden door ze niet meer te handhaven
Regels vertragen dit hooguit, maar kunnen niet de meerderheidswens duurzaam blokkeren. Althans niet, als de meerderheid dat niet toestaat of wil.
Je kan nu al in een land als de USA zien dat politieke benoemingen soms zorgen dat bepaalde rechten geschonden kunnen worden, omdat de functionarissen simpelweg kunnen besluiten ze niet meer te handhaven. Op korte termijn kan er op die manier altijd schending plaatsvinden. De belangrijke bewegingen zijn langzamer dan dat.
Gemeenschapsgeweld
Het verhaal hierboven gaat daarmee niet zozeer alleen over slaven, maar vooral over hoe wij gemeenschappen vormen die andere gemeenschappen of groepen structureel kunnen buitensluiten en miskennen en het geweld dat we daarin gebruiken. Meestal is het onze angst die hierin de motor is.
In zo’n verhaal werkt een hele gemeenschap samen (van overheid, tot media, tot handhavers, tot individuele burgers) samen om een andere groep te veroordelen, verketteren en van hun menselijkheid te ontdoen.
Dat is ook tot in de tweede wereldoorlog gebeurd naar joden, homoseksuelen, zigeuners, zwakbegaafden en geesteszieken, maar bijvoorbeeld ook vrouwen hebben moeten vechten om volwaardige rechten te krijgen.
De minderheid heeft het nakijken
Dit was niet de daad of het besluit van een enkel persoon geweest. Het vroeg de goedkeuring, steun en het gedogen van de hele gemeenschap. Ee kleine groep kan de aanstichter zijn, maar als de meerderheid beweegt heeft de minderheid het nakijken.
Besluiten dat anderen minder of slechter zijn
Vaak kiezen we andere rassen of culturen als doelwit voor deze onderdrukking, maar er is eigenlijk geen grens in hoe we groepen definiëren om te veroordelen en buiten te sluiten. Belangrijk is dat we iets gevonden hebben waardoor we de andere groep als niet-ons kunnen benoemen.
De rest volgt dan uit hoe bereid we zijn tot geweld naar zo’n groep. Misschien hangt het af van de omvang van onze angst en de hoeveelheid macht waarop we ons kunnen beroepen. Wat het echter zegt over hoe wij zijn als mensen is niet heel erg positief. Het geweld zit in onszelf.
Religieus veroordelen en buitensluiten
Ook religie versterkt dat feit eerder dan dat het iets op heeft gelost. Het zorgt uiteindelijk slechts goed voor de eigen gemeenschap en wie daarbij wil horen.
Hoe verder we van die schil komen, hoe gemakkelijker het misbruik. Religie en het volgen van religieuze leiders, is daarmee een enorme bron van conflict geweest in de wereld.
Het einde van die conflicten is ook nog niet in zicht. Soms ingegeven door een stukje grond dat door verschillende relieuze gemeenschappen wordt geclaimd.
Bijna alle religies claimen superioriteit en grotere rechten voor de eigen groep. Bijna altijd blijkt er veel aanleiding te zijn om andere gewoonten, gedachten en groepen te zuiveren uit de groep. Daarmee is het buitensluiten en minder achten van anderen al ingebouwd.
Spiritueel en alternatief sluit ook buiten
Mensen die worstelen met zichzelf en de mensenwereld zoals die lijkt te zijn, zoeken vaak een uitweg in allerlei alternatieve stromingen. Helaas blijkt ook dat niet anders in de zin dat ook dat vol met angstbeelden zit en vol van boosheden en afkeren naar van alle en iedereen.
Het is allemaal niet nieuw. Elke groep denkt minder positief over de anderen. Dat is slechts de manier waarop de groep zijn bestaan vestigt en onderstreept. De leden moeten bijdragen aan de groep en hebben een reden nodig om de eigen groep te kiezen en niet andere groepen.
Het maakt ons blind voor wat we anderen aandoen en doof voor hun reacties. Niemand heeft zin om schuld op zichzelf te laden, nog om slachtoffer te zijn. Dus is negeren en afkeren altijd gemakkelijker en vechten bevestigt de “underdog” in zijn beter zijn.
Eeuwenoude tegenstellingen
Het is een teleurstellende constatering dat nog geen van de hierboven genoemde strijden al echt zijn opgelost. Nog steeds zijn het dezelfde tegenstellingen die steeds maar zijn blijven terugkomen en opspelen.
Ook kinderen zitten in dezelfde strijd aangezien ze in een dictatuur zijn geboren. Ze leren al vroeg om met weinig rechten te strijden tegen een overmacht. Oke, we hebben gezorgd dat kinderarbeid niet meer mag (en nodig is), dat is al belangrijk, maar binnen het gezin is het nog enigszins vrij spel.
Imperfecte mens
Misschien mogen we inmiddels erkennen dat wij mensen over een aantal belangrijke weeffouten beschikken, of minimaal dat we het geweld in en tussen ons nog niet beheersen. Het is niet gemakkelijk om je eigen weeffouten te herkennen, nog minder gemakkelijk om je eigen weeffouten op te lossen.
Emotie als motor voor geweld
Dat geweld zit allereerst in ons denken en onze emoties, aangezien die ons bewegen om de ander te verwelkomen, of iets aan te doen. Hoe we daarin bewegen is hoe we zijn. Een verdrietig feit en een waarin we klein zijn en onmachtig. Het begint dus in onszelf.
Datgene wat we niet verdragen en dat wat ons angst aanjaagt (zodat we gaan vechten en vernietigen) is wat het geweld voeding geeft.
Massa stuurt de macht
Dat we veel van het geweld uitbesteden aan legers en overheden, maakt ons niet minder verantwoordelijk. Zonder ons had dit niet gekund.
Het is de massa die uiteindelijk de macht dicteert en mandaat geeft. We moeten dus kiezen, in plaats van ons laten richten door angstige boze leiders. Maar hoe doe je dat als je al zo in brand staat dat je misschien niet eens tot hier bent gekomen?
Goede uitkomsten?
Het is niet gemakkelijk om te bedenken hoe er zelfs ook maar iets goeds uit zo’n gewelddadige geschiedenis kan komen.
Gelukkig zijn wij mensen ook taaie en weerbarstig wezens. We overleven misschien niet altijd als individu, maar vaak wel als groep. Geef het een aantal generaties en er verandert iets.
Geef het genoeg tijd en de schuld wordt zichtbaar genoeg, zodat leden uit de groep wroeging krijgen en de eigen groep gaan trotseren en anderen helpen.
Ze brengen zichzelf in gevaar, omdat ze het onrecht niet verdragen, maar zijn daarmee eigenlijk bezig om de groep te helpen aanpassen aan dat wat voor duurzaam voortbestaan nodig is. De interne spanning vormt een nieuwe motor die verandering in gang zet.
Het is net als emotie, maar dan op groepsniveau. Net als emotie is er ook een prijs te betalen. Emotie heeft consequenties die we niet altijd in de hand hebben.
Een onderdrukte groep wordt sterker als het overleeft
Belangrijker is dat de onderdrukte groep sterker wordt en de overheerser zwakker door wat zich afspeelt. De onderdrukten ontwikkelen kracht omdat ze zoveel meer kracht nodig hebben om psychisch en lichamelijk de hel te overleven.
De bereidheid van deze onderdrukte groep om de prijs te betalen om het onrecht te weerstaan neemt toe, de angst verliest langzaam zijn verlammende werking. Sommigen hebben genoeg van het onrecht, anderen merken geen verschil meer tussen de pijn van meewerken en de pijn van weerstand bieden.
Ontsnappen en leider worden
Sommigen zullen slagen in een ontsnapping en komen terug als leiders en voorvechters. Maar er is veel tijd nodig voor zoiets en er wordt een hoge prijs betaald voor elke kleine stap. Macht geeft niet graag iets op van wat het heeft. Het moet dus naar een punt gebracht worden waarop het geen keuze meer heeft.
De rol van advocaten in cultuurverandering
Als je kijkt naar de geschiedenis dan hebben advocaten daar een belangrijke rol. Als beroep zijn ze niet perse populair of geliefd, maar zonder deze voorvechters in recht waren tal van dit soort culturele geschillen niet in onze wetgeving gekomen.
Sommigen van hen komen uit de onderdrukte groep, in een poging het mensenrecht te herstellen of breder geldig te maken. Het is een lange weg om jezelf te kwalificeren en dan het recht te krijgen, maar er zijn velen die dit pad bewandeld hebben.
En waar het geen advocaten waren, waren het vaak priesters die voor hun gemeenschap zijn gaan staan en met een bijbel in hun hand bleven staan voor het onrecht. Beiden gedreven door onrecht en medemenselijkheid, beiden bereid om de prijs te betalen.
Ze staan op brede sterke schouders
Natuurlijk staan deze voorvechters en leiders op de schouders van de velen voor hen, die het zelfs mogelijk hebben gemaakt om daar te komen. Ze staan op de schouders van zowel hun eigen culturele voorouders, als degenen uit de heersende groep, die hun voorouders zijn gaan helpen in het aangezicht van zoveel pijn en onrecht.
Diegenen die eerder kwamen betaalden de grootste prijs, zodat de nieuwere garde hier in een positie konden komen om het af te maken. Zo werken systemen, zo werkt liefde, zo werkt leven.
De kracht van de menselijke soort
Wij mensen zijn ook mooi op die manier. De kracht zit niet zozeer in het individu, maar in het feit dat we op elkaars schouders staan en aan elkaar doorgeven. Zo komt uit de meest helse plek toch weer een verzameling mooie diamanten.
We geven door aan een volgende generatie en die gaat verder waar wijzelf dat niet konden. Zo worden de zwakkeren sterker en de sterken zwakker en blijft alles in beweging.
Hoe los je de strijd op?
Als we echter de strijd willen eindigen dan kunnen er geen winnaars zijn en geen verliezers, dan moet de strijd zelf opgelost worden. De meest wijzen onder de strijders hebben dat ingezien.
Wijze strijders leerden dat niet de andere mens overwonnen moest worden, maar dat het geweld zelf opgelost moest worden. De strijd moest oplossen.
Niemand meer, niemand minder
Het fundament van dat geweld ligt in het oordeel dat de eigen groep meer waard is, of meer rechten mag hebben, dan een andere groep (en omgekeerd). Daarin ligt het zaad van al deze strijd. Hoe los je iets op dat zo natuurlijk komt?
In elk geval is duidelijk dat niet zozeer de overheerser van de dag overwonnen moet worden, maar onze eigen neiging tot verdelen en overheersing. Het is de worsteling met ons eigen mens zijn en de angst voor wat er zou gebeuren als andere mensen en groepen echt gelijkwaardig worden aan onszelf.
Het indelen van mensen en groepen in een meerdere en een mindere is dus het eigenlijke probleem. Kunnen we groepen vormen zonder angst, zolang we daar zelf nog zo onvrij in zijn? Dat zal ongetwijfeld problematisch blijken, aangezien we de anderen niet in de hand hebben.
We zullen allereerst iets moeten leren en dan voorleven, voordat het massa krijgt. Maar daarin zullen we vooral ook onszelf en ons mens zijn tegenkomen en hoe blind of ziende blijken we dan?
Het geweld huist in ons
Kunnen we onszelf begrenzen en onze gedachten en emoties zuiveren van deze beweging? Kunnen we onze angst en agressie voldoende kalmeren? Het vraagt zelfbeheersing om uit de strijd te blijven, of om tenminste geen geweld te gebruiken. Het geweld zit in ons, dat wat wij het kwaad noemen huist in onszelf.
Opstaan voor een waarde en een idee
Deze voorvechters streden daarom tegen een idee en voor een waarde, in plaats van op te gaan in hun boosheid naar daders. Maar waar de overheerser zichzelf kan (proberen te) begrenzen, is de onderdrukte in een andere positie.
De hulp van de onderdrukte
De onderdrukte ontvangt in plaats van geeft. Het is de rol van de onderdrukte om het geweld zichtbaar en voelbaar te maken voor de overheerser en dat kan eigenlijk maar op een manier.
Gandhi heeft dat mooi gedemonstreerd en ook Nelson Mandela. Ze gaven niet toe, maar waren ook niet bereid terug te slaan. Niet meewerken aan overheersing maakt dan het geweld zichtbaar dat verborgen blijft zolang er medewerking is.
Niet terugslaan is daarin belangrijk, want anders geef je de strijd weer voeding en geef je de overheerser een excuus voor zijn geweld. Het vraagt daarom veel terughoudendheid van de onderdrukte partij om wel te blijven staan, maar daarin het geweld te ontvangen zonder terug te slaan. Het is bijna een daad van pure verlichting.
In non-cooperatie blijkt de ware aard van overheersing
Zolang slaven gehoorzamen en dienen, hoeft de slavenmeester zijn zweep en hangtouw niet te tonen. Maar als er niet meegewerkt wordt, niet gehoorzaamd wordt, dan toont kan de overheerser niet anders dan onmiddellijk zijn ware gelaat te tonen. Dat is de kracht van burgerlijke ongehoorzaamheid.
Je moet sterk zijn en weerbarstig en volhouden, waar het een flinke prijs vraagt. Degenen die door de dam braken waren dus geen gemakkelijke mensen voor hun omgeving. Ze namen soms in plaats van op toestemming te wachten en ze bleven staan waar anderen bogen.
Koppig, eigenwijs en gedreven
Ze waren koppig, eigenwijs en gedreven en waren bereid om kosten te veroorzaken voor een groter doel. Ze stonden in dienst van hun groep, maar vooral van dat grotere doel. Vaak genoeg kenden ze de ware prijs van hun pad, mishandeling of een gewelddadige dood, maar waren bereid om dat risico te lopen. Ook zij moesten over lijken gaan, mogelijk van hunzelf.
Zij ervoeren niet meer de luxe van kunnen buigen, breken of afhaken. Hun pad was te belangrijk voor dat. De prijs die hun gemeenschap daarvoor zou betalen was voor hen niet aanvaardbaar. Deze gemeenschap kon zich niet permitteren om te buigen of te wijken.
Pijn is onvermijdelijk
Ook deze strijd zou pijn veroorzaken en als zijzelf sneuvelden moesten er anderen zijn die bleven staan en evenzo volhardend zouden volhouden. Dat soort gemeenschappen en mensen creëer je als je een groep structureel overheerst of onderdrukt.
Uiteindelijk lukt dat ook niet meer. De onderdrukte groep wordt te sterk en is te gemotiveerd geraakt, en dan ben je overgeleverd aan wat je uiteindelijk zelf creëerde. Hoe zal de ander omgaan met jouw schuld? Je bent niet meer in een positie om daarin iets te verlangen of eisen. Nu is het de beurt van de ander.
Gewoon natuur aan het werk
Laten we hopen dat de andere kant meer wijsheid heeft gevonden dan we zelf toonden. Hoe groter de hel, hoe sterker de mensen die een uitweg vinden. Dat is de aard van leven. Uiteindelijk zijn we gewoon natuur.
Tijd doet zijn werk en als er genoeg is geofferd, dan verandert er iets. Maar het vraagt veel en degenen die de dam openbreken. Ze moeten volhouden ook in het aangezicht van grote risico’s en wreedheid, en zich niet laten buigen noch breken.
Geen keuze hebben geeft moed
Dat soort moed komt misschien alleen uit een plek waarin je geen keuze meer hebt. De grote wereldtragedies hebben veel van dat soort mensen voortgebracht.
Erkenning van historische helden
Uit de vele verhalen van mensen die een dergelijk pad gelopen hebben zijn een aantal mooie en bekende verhalen gekomen. Velen zijn uiteindelijk erkend om hun bijzondere bijdrage of de waarde van hun pad.
Zo eren we degenen die ons verder brachten, zelfs als ze in het moment iets brachten dat we nog niet begrepen of gemakkelijk vonden.
Achter de schare van benoemde helden en martelaren, zijn er nog meer die we niet herinneren en misschien niet expliciet eren. Ze waren allemaal belangrijk voor deze beweging en geen van allen bepalend.
De grote bewegingen waarin geen keuze bestaat
De beweging zelf was het belangrijkst. Die nam ons allemaal met zich mee. Waarheen? Wie zal het zeggen.
Geef het tijd en vijanden worden vrienden en vrienden worden weer vijanden. Niets van dat staat vast. Het zijn grotere bewegingen waar we als individu maar een speelbal in zijn.
Gekleurde witte prinsen
Het mag misschien verwonderen dat veel van de mensen die ik in die verhalen herken, erken en eer als een witte prins, of witte prinses, een kleurtje hadden. Dat mag ook niet verwonderen, aangezien de blank getinte mens, vaak aan de kant van de macht en het geweld heeft gestaan.
Als lid van zo’n groep kijk je natuurlijk door een witte lens naar buiten en dan kan je onze schuld herkennen in die ander. Dat eren is ons respect voor de krachtige strijders aan de andere kant, de strijders die ons deed buigen, of breken, tegenover het geweld dat we brachten.
Een niet wijkende kracht, die stand houdt tegen de stroom, brengt ons voorspelbaar uiteindelijk bij respect. Soms komt dat pas op nadat we die ander vemoord hebben, maar goed sterven en onverschrokken stand houden zijn kwaliteiten die we bewonderen.
We willen zelf ook zo moedig voor het goede opkomen, offeren voor onze groep, en dat die ander dat durft maakt hem of haar bijzonder. Wij hadden de meeste macht, maar die ander toonde meer moed en trouw aan zijn groep. Het is de rots op wie we onze kracht botvieren, die ons leert over onze eigen kracht.
Leren van kracht
Zo’n kracht heeft ons iets te leren, maar de les bepalen we zelf. Blijven we strijden? Lossen we de strijd op? Keren we de strijd? Emotie is niet altijd gemakkelijk.
Hoe gaan we de toekomst vormgeven? Wat geven we aandacht en zorg en wat duwen we weg of negeren we? Hoe we kiezen is misschien weer zo’n grote beweging waar we individueel geen invloed op hebben, maar consequenties zijn niet te ontlopen en leren vindt plaats of we willen of niet.
Thurgood Marshall
Thurgood Marshall was de eerste gekleurde man die een plek in het Amerikaanse Hooggerechtshof kreeg. Hij heeft zijn levenspad gewijd aan de strijd voor burgerrechten en tegen discriminatie in Amerika. Hij stond zelf 32 keer voor het Hoge Gerechtshof en won daarvan 29 keer.
De film Marshall uit 2017 laat een stukje zien uit zijn pad. Als advocaat van de Nationale burgerrechten organisatie NAACP, reisde hij van plek naar plek om voorvechter te zijn voor Afrikaanse Amerikanen die ten onrechte beschuldigd waren om te zorgen dat zij recht zouden krijgen.
Het betekende dat hij vaak van huis was en dat zijn leven betekenis heeft gekregen door het goed dat hij deed. Zwaar bepakt, met de wetboeken die hij nodig had, deed hij zijn werk waarheen hij ook gestuurd werd.
De zaak die in de film getoond wordt, is een zaak waarin hijzelf niet werd erkend als advocaat en een lokale advocaat moest coachen om een cliënt vrij te pleiten. Deze advocaat Sam Friedman is daardoor op hetzelfde burgerrechtenpad gekomen en is in de sporen van Marshall getreden, een voorvechter van de rechten voor gekleurde en onderdrukte medemensen.
Saamhorigheid onder onderdrukten
Wat de film ook toont is hoe de gemeenschappen van de onderdrukte groepen elkaar steunen. Net als Martin Luther King in zijn tijd, werd ook deze advocaat overal waar hij kwam als gast binnengehaald en verzorgd. Hij was de bekende voorvechter die het opnam voor hun recht en zij zorgden voor elkaar en voor hem.
Als je een groep onderdrukt is dat ook wat je creëert. De onderdrukten verenigen zich en de groepsbanden worden sterker. Gedeelde ervaring doet dat met je. Iedereen in de groep weet wat ervan afhangt en de groep zal zichzelf zuiveren van degenen die zich tegen de groep keren en de voorvechters worden gesteund.
In de tijd van deze film was de slavernij verboden, maar het was nog steeds gevaarlijk om een neger te zijn. De haat, afkeer en minachting onder de blanke bevolking was nog diep en deze mensen waren ook nog deel van de instituten. Zelfs in onze tijd is er verschil en kan je niet blind varen op de goede wil.
Aanklager: Als je onschuldig was, waarom vertelde je dan niet vanaf het begin de waarheid? Waarom loog je als je onschuldig bent?
Verdachte: Waarom ik loog? Aan de politie vertellen dat ik met een blanke vrouw was? En dat zij het ook wilde?
Aanklager: Als het de waarheid is
Verdachte: Weet je wat ze met me zouden doen in de staat Louisiana, als ze wisten dat ik zo met een blanke vrouw was geweest? Als ze me niet ter plekke hadden gedood, dan zouden snel genoeg de anderen komen. Ze slepen me weg, binden me vast, ze snijden mijn mannelijkheid af. En dan hang ik aan een tak van een of andere boom.
Waarom ik loog, Mr. Willis? Omdat de waarheid me zou doden. Daarom.
Tegenslag is een noodzakelijke voorwaarde
Het is jammer dat dit soort schoonheid, de steun die we geven en ontvangen, de bereidheid om moedig in het vuur te gaan staan, vaak strijd nodig heeft om te ontstaan. De boom die nooit tegenslag of tekort ervaart wordt zwak en overleeft niet.
De boom die teveel tegenslag ervaart, overleeft mogelijk ook niet. Maar veel van die bomen zullen sterker worden en zich aanpassen. Ze dragen hun littekens en vervormingen als stevige herinneringen aan wat ze hebben overkomen. Herinneren en eren gaan hand in hand met tegenslag en uitdagingen. We eren wat moeite heeft gekost en duur betaald was.
Eren van de daders
Wat we snel vergeten is om de daders te vereren. Ze lijken slecht te zijn, deels omdat de geschiedenis vaak is geschreven door de slachtoffers die hen overwonnen.
Ze waren echter niet minder menselijk dan deze slachtoffers en we moeten oppassen voor onze neiging om hen te verketteren en buiten te sluiten. Dat maakt van ons slechts de daders die zij waren en zet het conflict voort.
Het is denkbaar dat ook zij weinig tot geen keuze hadden en slechts opgenomen waren in een grote beweging. Ze moesten betalen voor de toegang die ze kregen tot hun ras en hun gemeenschap. Misschien waren ze slechts trouw aan hun eigen wortels en de opdracht van hun ouders.
Misschien waren ze slechts trots, zoals wij het misschien nu ook zijn. We moeten ook oppassen voor de hoogmoed in onze eigen onschuld, oppassen voor het gelijk van ons succes en gewin. Het zijn verleidelijke krachten.
Het is gemakkelijk om de strijd en het buitensluiten simpelweg om te draaien. Dan is er niets verandert, behalve wie de rol van dader speelt, en is alles voor niets geweest. We hadden deze mensen nodig om de lessen te leren die we leerden, mensen die de tegenslagen opwierpen en die ons krachtige lessen gaven. De ziel is rustig onder al dit lijden, al deze pijn.
Begin daarom met de daders te danken en eren voor hun bijdragen en de uitkomst die we nu leven. Het is een volgende test voor je woede. Is die nog wakker, is er al vrede in je? Ook de rol van dader was belangrijk en net als ons hadden ook die anderen weer iemand of iets waaraan ze trouw waren, iemand voor wiens welzijn zij zich inspanden.
Zelfs als we hun beweging nog niet begrijpen, mogen we hen eren als iemand die belangrijk was in ons verhaal en onze reis. Als familieopsteller begin ik dus graag daar, zelfs voordat ik slachtoffers eer voor hun enorme offers aan hun kant.
Misschien moet je nog beginnen met je ouders, degenen die je als eerste pijn mochten doen en vormgeven. Lessen zijn zelden echt comfortabel en liefde is nu eenmaal pijnlijk, als het betekenis heeft.
Sam Friedman: Dus tot dan reis je het land door op deze kruistocht? Branden blussen in Mississippi, Oklahoma, Bridgeport… ?
Thurgood Marshall: Het zijn niet de branden die ik achterna jaag, Sam. Het is het vuur zelf.
Ook daders hebben het moeilijk
Als we loyaal zijn aan slachtoffers, dan zijn we mogelijk geneigd ons af alles en iedereen die we tot de daders vinden behoren. In elk geval is er weinig begrip en zelfs poging tot begrip. Dat is echter niet goed genoeg. We moeten er voor beiden zijn.
Wanneer we loyaal zijn aan slachtoffers, dan zijn we mogelijk geneigd om ons af te keren van alles en iedereen die behoort tot de daders. Vaak is er weinig begrip, of zelfs pogingen om te begrijpen. Dat is helaas niet goed genoeg. We moeten hogere doelen hebben dan dat. We kunnen niet langer een groep boven de ander stellen, of groepen uitsluiten. Het is nodig dat we er voor beiden zijn.
Het is niet gemakkelijk voor een groep die absolute macht had, om die macht op te geven. Leden van de groep zijn gewend de wet te mogen bepalen en nu komen leden uit de onderdrukte groep terug als hun gelijke, of nog erger: hun meerdere. Hoe moeten ze met zo’n verandering omgaan, behalve misschien door stevig vast te houden zolang ze kunnen?
Dat gebeurt, wanneer een onderdrukte groep opstaat en simpelweg niet meer meedoet. Voorheen waren de overheersers de meerdere van de ander, simpelweg omdat ze tot een groep behoorden. Zelfs de armste van de armen, de mislukkelingen en verliezers, uit de overheersende groep, hadden nog altijd een veel hogere status dan de besten uit de onderdrukte groep.
Wanneer de overheersers psychisch gekweld werden door hun bestaan, dan hadden ze altijd nog de mogelijkheid om deze pijn wreed uit te leven op de slachtoffers van de andere groep. Het slachtoffer had geen rechten, de overheerser had alles.
Nu komt de onderdrukte groep terug. Een deel van hen is sterk en wijs geworden door hun zware bestaan, een deel heeft heeft opleidingen kunnen volgen en is nu leider van een groep die aan macht wint. De overheerser moet inleveren, de vraag is alleen nog: hoeveel? Nu is het slachtoffer aan zet.
De verliezers uit de overheersende groep kunnen nu niet meer beroepen op hun groepstatus en moeten ervaren hoe het is als hun slachtoffers een hogere status krijgen. Zelfs degenen die binnen de overheersende groep veel status hadden, dragen nu een schuld die hun positie onderuit haalt.
Het is uiteindelijk veel gemakkelijker om onschuldig te zijn, om aan de kant van de slachtoffers te staan, dan om te weten dat je schuldig bent en kwaad hebt gedaan. Het slachtoffer staat moreel sterk.
De eerste van de slachtoffers die opstaat, die een plek aan de tafel eist, krijgt flinke klappen te verduren. De superieure groep is niet gewend aan de gelijkwaardigheid van de ander en verdraagt al helemaal niet wanneer de ander een meerdere blijkt op basis van kwaliteiten of relatieve positie. Het probeert opnieuw te onderdrukken.
Hun macht en status was echter nooit verdiend, slechts een gevolg van geboorte, en dus is het niet gemakkelijk te handhaven. Hun basis is zwak, hun gestel verwend, de ander staat zeker steviger. Hun angst voor wat volgt is groot omdat ze dit ook weten.
De strijd is al verloren, maar wordt nog steeds verbeten gestreden. Het zal dus nog duren tot de verhoudingen weer een wederzijdse balans hebben gevonden, de beweging zich kalmeert. De winnaars gaan verliezen, de verliezers beginnen te winnen. Beiden bewogen uit pijn, beiden belast door een verleden.
Mogelijk is het voor daders en schuldigen nog het moeilijkst. Hun pad is niet te verdedigen. Hun historie staat zwak. Ze zijn compleet afhankelijk, van keuzen die nu aan de slachtoffers zijn. Hoe kan je op slachtoffers vertrouwen, wetend welk offer je van hen hebt genomen?
De weg naar gelijkwaardigheid (niet gelijkheid) is lang en gaat over vele hobbels. De strijd is niet het belangrijkst. Die duurt al heel lang voort.
De uitdaging is: Hoe vinden we elkaar? Hoe overbruggen we de afstand? Hoe laat ik je toe?
We moeten de strijd oplossen… stoppen met vechten. Het vuur blijft steeds maar branden. Wijsheid komt niet goedkoop.
Eren van de slachtoffers
Ik wil graag eren wie is opgestaan onder de moeilijke omstandigheden van onderdrukt en overheerst zijn. Degenen die zijn gaan staan en vervolgens besloten om recht te halen voor allen die dat nodig hadden.
Soms moesten ze zelfs tegen de eigen gemeenschap opstaan. Het waren bijzondere en gedreven mensen, die soms tegen wil en dank door hun pad gestuurd werden.
Mogelijk waren deze personen niet comfortabel voor ons, maar het zijn de veranderaars op wiens schouders we het meest steunen. De echo van hun leven gaat voort in ons.
Eren van Thurgood Marshall, Sam Friedman
De film Marshall (2017) eert de advocaten Thurgood Marshall & Sam Friedman, maar ook de zwarte gemeenschap die hen steunden en de partner van Thurgood, die hem veel heeft moeten afstaan aan de zaak waarvoor hij stond.
In de film wordt Thurgood vertolkt door Chadwick Boseman, die inmiddels al wat mooie rollen in dit thema op zijn conto heeft. In de film 42 (2013) speelt hij, bijvoorbeeld, Jackie Robinson, de eerste Afrikaans Amerikaanse man die in 1947 in de hoogste divisie van baseball werd opgenomen. Ook Jackie moest stand houden en werd daarin een voorbeeld voor velen.
Eren van racisme en onrecht tegen gekleurde mensen
In beide rollen zien we de tegenslagen en het doorzetten van de hoofdrolspeler tegenover een wisselend vertoon van racisme en onrechtvaardige handhavers.
Beide hebben een prijs betaald en volgehouden tegenover een groep die vol minachting, afkeer en geweld naar hen toetrad. Beide mooie films met een goede bekende cast (namen als Harisson Ford, Josh Gad en Kate Hudson) .
Eren van alle anonieme mensen achter onze helden
Het is belangrijk dat zij hun bijdragen leverden en hun effect hadden op de rechtspraak en de rechtvaardigheid ervan. Achter hen staat een grote groep anderen die zich voort ploegden, stierven en misschien net lang genoeg overleefden om hun bloedlijn voort te zetten.
Op zo’n pad ben je dat bewust. Op zo’n pad moet je kracht ontlenen uit je oorsprong. Op zo’n pad leer je anderen hoe ook zij in hun kracht moeten blijven en niet toegeven aan de verleidingen waarmee het gemakkelijker wordt ten koste van het grotere doel.
De strijd gaat nog voort
We lopen nog steeds gevaar, want het geweld en de strijd is nog lang niet opgelost. Ook in onze tijd zijn er veel boze geluiden van onverdraagzame mensen en het is moeilijk om zoveel boosheid te ontvangen zonder er zelf mee besmet te raken.
Het is belangrijk om ook in onze tijd op te staan voor iets dat belangrijk is en rechtvaardig, iets voor de gemeenschap als geheel. Hopelijk horen we daarin niet alleen de boze leiders, maar vooral ook de wijze leiders.
Wie of wat kiezen we om te volgen?
Onze angst en boosheid zijn echter niet zo wijs en bevestigen zich graag door meer boze of bange berichten te verzamelen. In een tijd van sociale media is dat steeds gemakkelijker geworden en is het moeilijker om ontspoorde gedachten los te koppelen van waarheid.
De verleiding van complotgedachten en tevredenheid
Helaas ken ik inmiddels dus velen die graag onderduiken in de vele complot theorieën die angst en boosheid promoten, of die zich daaraan volledig onttrekken en alleen maar in de eigen cocon tevreden willen zijn.
Beide is een minder gunstige keuze en als dit is hoe we blijven kiezen, dan krijgen we wat we verdienen tot we leren. We moeten in de wereld staan om iets te betekenen, maar we moeten daarin goed op onszelf letten en proberen te achterhalen wat belangrijk is.
Rustig en geïnteresseerd blijven
Als we rustig blijven gaat dat gemakkelijker. Als we geïnteresseerd zijn. Het helpt als we over de grenzen naar de ander kunnen kijken en proberen te ontdekken wat hem of haar beweegt. Maar dat vraaagt ook moed, want mogelijk is het risicovol en misschien vraagt het een prijs.
Wat moeten we met al die boosheid?
Ik weet niet goed wat ik aanmoet met de velen die slechts boosheid promoten in media waar we elkaar ontmoeten. Ik weet hen niet echt te bereiken en wat ze delen lijkt weinig zinvol en vooral veel angst en boosheid.
Dat is de tragedie van onze tijd, dat met alle middelen om elkaar grenzeloos te bereiken, velen van ons zo weinig bereid zijn geïnteresseerd te zijn over de muren van onze eigen gevangenis.
Door onmacht vuurtjes stoken
In onze onmacht delen we dan wantrouwen en boosheid met elkaar en hopen dat het beter wordt, maar het wordt alleen maar erger zolang dat onze reactie is. Onze brand is net zo aanstekelijk als die van de ander.
Het draagt uiteindelijk niet echt bij aan ons welzijn, hooguit voelen we ons dan wat minder alleen. Daarvoor zijn echter betere manieren en plekken waar je iets kan leren waar je meer aan hebt. Iets dat ons verder kan helpen.
Wat als er geen daders zijn?
De boosheid is op zoek naar schuldigen, maar zijn die er wel echt? De winnaars binnen een systeem zijn geen daders, maar slechts de uitkomst van een systeem.
Degenen die het systeem willen vernietigen zijn niet wijs, alleen maar erg boos en bereid om de wereld in brand te zetten zonder oog voor consequenties. Hun acties ondoordacht op zijn best.
Ik hou mijn hart vast
Ik hou mijn hart dus vast. We hebben elkaar nog hard nodig. Alsjeblieft, blijf verstandig in je keuzen. Laten we elkaar veder helpen in iets goeds.
Wat is er in je gaande? Wat probeer je precies te bereiken? Waarom sta je zo in brand? Kunnen we elkaar misschien ergens vinden?
Als we elkaar niet meer bereiken vrees ik dat de prijs daarvan hoog zal zijn. Laten we stiller worden en dieper naar elkaar luisteren, zodat we samen verder kunnen. Misschien moeten we voorbij de woorden gaan, voorbij de ruis, naar een plek waarin we elkaar eens echt verstaan.
Geef een reactie