Familieopstellingen en verbinding als centrale waarde

In een Engelstalige artikel van collega familieopsteller Jack Blackwell lees ik dat hij trauma’s koppelt aan het ontbreken van voldoende steun het familiesysteem. Herstel de steun, dan herstelt het systeem. Het klinkt heel simpel en is een mooi inzicht. De ruimere vraag is: Wat zijn de centrale waarden of principes die we in familiesystemen terugvinden? Waarover draait het in familiesystemen en familieopstellingen allemaal eigenlijk? Is er nog iets anders dan steun, iets dat misschien belangrijker is, zoals de verbinding met andere leden van de familie? In dit artikel zal ik je wat van de fundamenten over familiesystemen aanreiken. Interessant onderwerp.

Geef me genoeg steun en elk trauma lost zich vanzelf op

Het punt van Jack is goed te volgen en er zit ook wel iets in. Wat mij betreft is steun echter maar een klein aspect van het verhaal en niet de kern. Hij constateert terecht dat het herstel van steun belangrijk is als iemand zijn eigen lot, schuld, of last moet kunnen dragen, maar mist ook wat zaken door het begrip steun enigszins beperkt te benaderen en door zo te focussen op het probleem dat hij trauma noemt en het oplossen van dat trauma. Je kan je zelfs afvragen of dergelijke denkbeelden soms ook verstorend en schadelijk kunnen zijn. Is het onbevooroordeeld, om het zo te stellen?

Ontdekkingsreis naar centrale waarden in het familiesysteem

Zoals gebruikelijk ging ik dus op ontdekkingsreis, dit keer naar de centrale waarden en principes van familieopstellingen en datgene waar ze naar kijken: het familiesysteem. Wat weten we daarover eigenlijk? Kijkend naar de stelling, dat onvoldoende steun tot een centraal probleem verheft, vraag ik me zelfs af of er wel sprake is van onvoldoende steun. Bestaat het probleem eigenlijk wel dat we proberen op te lossen?

Het basis van familiesystemen

Laten we beginnen met wat ondergrond, een stukje basistheorie van familiesystemen. Wees gerust het is simpel te volgen en herkenbaar. Familieopstellingen gaan ervan uit dat de basis van familiesystemen uit drie peilers staat.

1. Verbinding
2. Ordening
3. Evenwicht in geven en nemen (nemen is jargon voor ontvangen)

Boeken die je erover kunt lezen

Een boek dat mijzelf erg aansprak qua duidelijkheid op dit punt, en waarin je ook wat achtergrond over grondlegger Bert Hellinger kunt lezen, is het boek “Liefde kent vele lagen” door Thomas Schäfer. Als je geïnteresseerd bent in dit werk kan ik je het zeker aanbevelen. Net als veel boeken over familieopstellingen is het gemakkelijk te volgen.

Daarnaast vind je deze peilers ook terug in de contextuele therapie van de Hongaar Ivan Boszormenyi-Nagy (preek uit als Nodzj), een therapie die vooral kijkt naar de context (groep, gezin, systeem) waarbinnen iemand een probleem ervaart. Hierin gaat veel aandacht naar de interacties. Zijn basis kan je lezen in het boek “Tussen geven en nemen“, maar dat boek is zwaardere kost dan het boek van Thomas Schäfer en alleen voor degenen die erg graag willen.

Waar heeft Bert Hellinger het eigenlijk zelf vandaan?

Het is waarschijnlijk dat Bert Hellinger (de uitvinder van familieopstellingen) ook de contextuele benadering van Nagy heeft bekeken, voordat hij zijn familieopstellingen presenteerde. Vermoedelijk heeft hij ook kennis gemaakt met de manier van werken van Fritz Perls’s Gestalttherapie en de familie-sculpturen van Virginia Satir.

Virginia Satir is een beroemde Amerikaanse gezinstherapeut die als eerste met hele gezinnen tegelijk begon te werken en daarvoor een soort toneelstukjes liet uitvoeren, waarin deelnemers instructie kregen over een houding, gebaar of zin die ze moesten uitspreken waardoor het verhaal van de cliënt levend werd uitgebeeld.

Bert Hellinger voegde daaraan toe dat de informatie die deelnemers op hun plek nodig hadden geen instructie vroeg, omdat ze de informatie op magische wijze al bleken te hebben.

Ik ken echter geen bron waarin Bert zelf zijn achtergrond en bronnen toelicht. Misschien toch teveel ego, om zijn eigen voorbeelden en leraren openlijk te eren? Wie weet. Opvallend is het wel.

In elk geval is van al deze benaderingen wel iets terug te vinden in de manier van werken en kijken van de familieopsteller en in de zinnen kan je ook herkennen dat hij iets begreep van hypnotisch taalgebruik en meditatie. Ik waardeer zijn diepgang en methode zeer.

Peiler 1: Verbinding

De eerste peiler erkent vooral dat we lid zijn van de groep, hier de familie van herkomst, het eert de verbinding die in ons bestaat met die familie (wat we daarover op bewust niveau ook denken en ervaren). Het is vanuit die verbinding met het systeem als geheel (de groep), en met specifieke leden in het bijzonder, dat we onszelf vormen en opvoeden.

Het geweten is een belangrijke uitingsvorm van deze verbinding, en drijft ons naar gedragingen, offers en loyaliteitsgevoelens. Als we spreken over goed of kwaad is dat primair een uiting van deze verbinding en de loyaliteit naar die verbinding, en als we spreken van een slecht geweten is dat vooral het gevoel van angst en schuld dat ons waarschuwt voor het feit dat ons lidmaatschap aan deze groep in gevaar is gekomen.

Er zijn ook andere bewegingen van het geweten waarvan we op bewust niveau niets van voelen of merken, het drijft ons slechts in bepaalde richtingen en uitkomsten.

Wat familieopstellingen ons dus hierin leren is dat goed en kwaad subjectief zijn en onze groepsloyaliteiten als bron hebben, oftewel de verbinding vormt ons in hoge mate. Op dit niveau komen we in beweging zonder bewust door te hebben waarom, en hebben gevoelens die onbewust voortkomen uit ons lidmaatschap aan het familiesysteem en de loyaliteit aan dit systeem.

Het zegt niet welk gevoel we hebben, want dat hangt weer helemaal samen met de omstandigheden in dit systeem en hoe we daarop (onbewust) gereageerd hebben.

De rechtmatige plek van geaborteerde kinderen

Ook kinderen die zijn geaborteerd horen bij het familiesysteem, net als beide ouders van dat kind. In dat geval heeft het kind zijn leven opgeofferd voor het goed van zijn ouders en moeten de ouders de schuld van hun beslissing kunnen dragen.

Het is belangrijk dat het kind zijn rechtmatige plek krijgt en deel mag zijn van het gezin en de familie, waarna het de kans moet krijgen om te gaan. Op deze manier wordt zowel het lidmaatschap als het offer van het kind geëerd.

Kinderen die op zo jonge leeftijd weggaan, hebben daar doorgaans zelf geen last van. Hun ouders kunnen echter zwaar gebukt gaan onder het gewicht van hun schuld. Vaak wordt deze schuld daarom ontkend, met als gevolg dat degenen die later komen het voor de ouders gaan dragen.

Het is belangrijk te beseffen dat ook bij een abortus sprake van een contract in bloed met de familiesystemen van beide ouders, en dat het kind in zijn plek erkend wordt. Na een passende rouwperiode waarin het kind geëerd wordt, kan het zich dan als vanzelf terugtrekken.

De neiging om het kind snel te vergeten is net zozeer een reactie op de schuld als de neiging om krampachtig en levenslang het kind levend te houden en te rouwen om zijn offer en de schuld. De voorgrond is niet meer de plek van het kind.

Het offer wordt geëerd als het gebruikt wordt om het leven te leiden dat het kind heeft mogelijk gemaakt door zijn vertrek. Als het kind dus eenmaal genoeg bevestigd is in zijn plek, en er goed bij hoort, geef het dan toestemming om te gaan en volg de beweging van je ziel daarin. Dat is voor alle gezinsleden goed. Leven is voor de levenden.

De richting van loyaliteit in familiesystemen

Verhalen van mensen die in de probleemzorg aan jongeren werken bevestigen dat zelfs als een kind zwaar mishandeld is of totaal onverzorgd en verwaarloosd, dat het je graag een mes tussen je ribben zal steken als je aan hun ouders komt. Deze loyaliteit gaat diep en tot aan de dood.

Loyaliteit (een diepgaande uiting van liefde) stroomt alle kanten op, maar merendeels in omgekeerde richting. De eerste loyaliteit van elk kind in het familiesysteem is meteen en allereerst aan de voorouders (of meer algemeen aan hen die eerder kwamen) en het familiesysteem als geheel. Hoe deze loyaliteit zich uit in een leven kan heel erg verschillen, maar hij gaat nooit weg.

Ofschoon de loyaliteit voor elk familielid primair aan het eigen familiesysteem van herkomst is, wordt in het aangaan van een nieuwe relatie met een nieuwe partner ook een nieuw subsysteem gecreëerd dat voorrang krijgt op het wederzijdse systeem van herkomst.

In dat subsysteem zullen beide partners “onderhandelen” (je mag het ook ruziën noemen) over de door hen meegenomen waarden, loyaliteiten en gebruiken uit beide familiesystemen van herkomst en die vervolgens integreren in een eigen samenstelling van gemeenschappelijke waarden en gebruiken.

Op dat moment heeft het de loyaliteit aan het nieuwe (sub)systeem voorrang gekregen op de wederzijdse loyaliteit aan het systeem van herkomst. Dat betekent dus ook dat in keuzen de eigen partner en kinderen dan voorrang krijgen op bijvoorbeeld verzoeken en waarden van de eigen ouders.

Het integreren van de wederzijdse familiewaarden tot een nieuw systeem van waarden en gebruiken verloopt niet altijd stil en soepel, aangezien beide partners heel wat belang en waarde hechten aan de waarden die ze uit hun eigen systeem hebben meegenomen. Soms is er dus veel bittere strijd en kan zelfs de relatie eindigen omdat de partners het er niet over eens worden.

Het is echter belangrijk om te herkennen dat achter de partners hun familiesysteem en de familiehistorie en waarden staan. De erkenning van, en toestemming in, dat achterliggende systeem, de ouders van je partner en diens waarden en achtergrond is een goede start. Dat is de oorsprong van de partner die je hebt gekozen, en dus een onlosmakelijk deel van hem of haar.

Afkeuren van het systeem van herkomst betekent dus ook een afkeuring van je gekozen partner, zelfs wanneer je partner zich ogenschijnlijk ontzettend afzet tegen de eigen familie en daar niets mee te maken wilt hebben.

Wees daarom heel terughoudend in het afkeuren van de familie van je partner, en doe het liever niet. Het is een valkuil, en je doet er goed aan ze innerlijk toe te stemmen en danken. Hun rechtmatige plek is die achter je partner, en per slot waren zij er al lang voor jou.

Loyaliteit is het wisselgeld (of zo je wilt de ultieme uiting) van de verbindingen die we aangaan. De eerste verbinding die we hebben gaat nooit verloren, want die ligt vast in ons bloed en onze oorsprong. Zonder die verbinding hadden we er niet geweest.

Peiler 2: Ordening in familiesystemen

De ordening in familiesystemen is eigenlijk heel eenvoudig: wie eerst komt heeft de meeste rechten. Dat betekent dus in gemengde gezinnen dat de uit eigen bloed afkomstige kinderen voorgaan op kinderen die geadopteerd zijn, en dat de kinderen uit een eerdere relatie voorgaan op de partner die later komt.

Foutieve aanname over ordening

In tegenstelling tot wat sommige coaches beweren, ligt de ordening in (samengestelde) gezinnen niet meer in de volgorde:

1. de partners in de huidige relatie gaan voor
2. gevolgd door alle kinderen op volgorde van leeftijd

Coaches en therapeuten die dit beweren zijn niet op de hoogte van de werkelijke ordening zoals uit familieopstellingen blijkt. Dat is jammer, want het geeft veel onrust en problemen in een gezin als hierover geen helderheid is of als er een verkeerde ordening wordt gevolgd.

De werkelijke ordening in samengestelde gezinnen

De werkelijke ordening is vanuit de voorgaande simpele regel heel anders:

1. De eerdere partner, die de vader of moeder is van kinderen uit eerdere relaties krijgt als ouder van zijn kinderen voorrang op de huidige partner. De ordening bepaalt dus ouderschap niet als rol maar als bloedlijn. Alleen de biologische ouder heeft rechten in de ordening, andere verzorgers mogen hooguit die ouder dienen.
2. Meestal is de ordening ook dat de vrouwelijke ouder de mannelijke ouder volgt. Ordening stoort zich dus niet aan feministisch gedachtegoed (probeer het maar eens). Het is daarbij wederzijds belangrijk om de liefde te herinneren en elkaar innerlijk te blijven respecteren, onafhankelijk van wat er verder tussen jullie is.
3. De eigen biologische kinderen uit eerdere relaties (van elke partner) gaan voor de huidige partner en na alle kinderen die na deze kinderen zijn geboren of aangenomen. Wie het eerst kwam komt dus voor wie later is gekomen, alleen kijkend naar de verbindingen in bloed. Kinderen die aangenomen zijn (adoptie, pleegkind) komen achteraan de rij van kinderen als het gaat om rechten.
4. Indien er kinderen zijn uit meerdere eerdere relaties krijg je dus in volgorde van geboorte afwisselend de ouder van die kinderen (de ouder was er voor de kinderen) en de kinderen die uit die relatie zijn ontstaan (die voor een eventuele volgende ouder met diens kinderen komt).
5. Pas hierna komt de nieuwe partner in de huidige relatie.
6. Pas dan komen de uit de huidige relatie geboren kinderen
7. Als laatste komen alle kinderen die niet in bloed verbonden zijn aan de partners in de huidige relatie. Als je met de huidige partner geen kinderen hebt, dan komen de aangenomen kinderen natuurlijk wel eerst omdat die er eerder waren.

De algemene regel voor ordening is dat wie eerst komt meer rechten heeft en gaat dus voor op degenen die later kwamen. De verbinding in bloed maakt een relatie echter pas definitief en onverbrekelijk en gaat altijd voor op verbindingen die niet in bloed gesmeed zijn.

Voor de rust in het gezin en in de relatie is het van groot belang dat zowel de partner en de kinderen deze volgorde beseffen en toestemmen. Dat toestemmen betekent ook dat altijd degenen die eerdere rechten hebben op ergens in het bewustzijn worden gerespecteerd in hun plek.

Let wel: Exen waarmee je geen kinderen hebt behouden doorgaans geen plek na de scheiding. De verbinding wordt pas gebouwd met seksualiteit en de creatie van nieuw leven. Het is wel mogelijk dat een onmogelijke liefde zonder kinderen of een grote liefde die ging de ordening verstoord, maar dat is dan een dynamiek in een specifiek systeem.

De basisordening is zoals beschreven en puur gebaseerd op de verbinding in de bloedlijn, voor leven is dat de basis voor de ordening of we dat nu willen of niet. Leven volgt zijn eigen beweging en niet de beweging van ons denken. Soms ontkennen we liever wat is, maar vaak geeft dat vervolgens problemen.

De rechtmatige plek van de vorige partner als ouder van je kind.

Niet alleen is het van belang dat latere kinderen en de latere partner deze plekken respecteren en eren, maar ook voor de ouder wiens relatie is geëindigd is het erg belangrijk om de andere ouder van zijn of haar kinderen te blijven eren en toestemmen als ouder.

Het eren en respecteren van, en zelfs toestemmen in, de andere ouder als ouder is de belangrijkste gift die je aan je kinderen kunt geven.

Heel vaak is er in een relatie, zeker als die eindigt met een vechtscheiding, zoveel gevochten en pijn verzameld dat het erg lastig kan blijken om de andere ouder van je kind nog hoog te houden en te eren en toestemmen. Door dan te mopperen in het bijzijn van je kind (of zelfs kleine non-verbale signalen af te geven) ontneem je het kind dan niet alleen de toegang tot die andere ouder, maar ook de toegang tot jezelf als ouder, want het kind zal waarschijnlijk in de rol van jouw partner (of ouder) gaan stappen en jou gaan verzorgen.

Als je partner al betekenisvolle vorige partners heeft gehad, of daar nu wel of niet kinderen uit zijn ontstaan, is het jouw taak om hen voluit te eren. Jouw relatie is met alles wat deel is van je partner, en daar horen ook het verleden en vroegere betekenisvolle relaties bij, al is hun plek nu op de achtergrond.

Omdat de ex-partners opzij stapten kan jij nu de relatie hebben die je hebt, en voor hun bijdrage aan je partner en het opzij stappen mag je ze danken. Geef hen ruimhartig de plek die ze verdienen, zodat jij nu je plek kunt hebben die jij rechtmatig hebt.

Hoe meer je alles in het verleden van je partner kunt eren en waarderen, alles wat je partner op dit punt in zijn of haar leven bracht, hoe meer kans je hebt dat je huidige relatie goed zal gaan. Verzet tegen de oorsprong, de verbindingen en het verleden van je partner vertaalt zich in een afkeuring van belangrijke delen (aspecten) van je partner. Je hebt delen van hem of haar binnengelaten maar sluit de deur voor de totaliteit.

Je kunt niet verwachten een gezonde levenslustige relatie en partner te hebben als je die niet in totaliteit kunt nemen (ontvangen). Neem het prettige met het minder prettige, en alles wat bij je partner hoort in het nu en toen.

Jij moet eren in je partner wat je partner zelf misschien nog niet kan. Dus ook vervelende exen, de ouders en iedereen familielid die wordt afgekeurd om zijn of haar gedrag of daad.

Besef dat jouw verleden en verbindingen slechts anders zijn dan die van je partner, maar daarmee nog niet waardevoller of beter. Ook die waarden hebben heel lang succesvol overleefd. Dat je ze afkeurt is slechts jouw eigen loyaliteit aan je eigen verbindingen en achtergrond.

De relatie vraagt om een nieuwe eigen set van waarden, die door beiden vrijelijk gedeeld en geleefd wordt en waarin de waarden van je ouders en oorsprong hun plek hebben zonder de ander te overheersen. Elkaar respecteren en vieren in de verschillen is dan de ultieme gift aan elkaar.

Het kind is daarvan enigszins de dupe, want die kan uiteindelijk niet anders dan loyaal zijn aan beide ouders. Met het afkeuren van de vorige partner en diens recht als ouder van je kind, keur je dat deel dat afkomstig is van die ex-partner ook af. Dat heeft een prijs die vooral door het kind betaald zal worden. Uiteindelijk kan een kind dat de toegang tot de andere ouder ontzegd wordt vaak niet anders dan naar die ouder toegaan, of worden als die ouder. Het is maar dat je het weet.

De ordening bij aangenomen kinderen

Indien een echtpaar of persoon de zorg over een kind op zich neemt, en daarmee de ouderrol aanneemt zonder de oorspronkelijke ouder te zijn, dan is het erg oppassen om de ordening te respecteren. Vaak genoeg is de kinderwens zo groot, en worden adviezen gehoord over het herstel van een natuurlijk situatie waarin jij pappa of mamma wordt, dat de ordening verstoord wordt.

Als je de ordening wilt volgen en daarin goed voor je aangenomen kind wilt zorgen, dan moet je innerlijk en uiterlijk zorg dragen dat de oorspronkelijke (echte) ouders helemaal op hun plek gelaten worden en gerespecteerd en toegestemd. Jouw aangenomen taak is om uit hun naam voor het kind te zorgen en het te begeleiden naar volle wasdom. En dat moet je zelfs in ere houden als het kind als klein baby’tje naar je toe mag komen.

Het kind zal op een diep niveau anders voelen en weten dat er iets niet klopt, zelfs als het niet weet wat het is en gaan proberen dat onrecht aan zijn ouders aan het licht te brengen (soms door zelfdestructieve neigingen). Onbewust zal het kind zelfs bereid zijn zijn eigen leven te beëindigen zodat het weer naar zijn ouders toe kan.

De echte ouder dient geëerd en gerespecteerd te worden ongeacht alles.

Jouw rol als aangenomen “ouder” (liever: verzorger) van het aangenomen kind is een heel bescheiden plek in dienst van diens echte ouders. Zij zullen je mogen danken, maar jij zult hen moeten eren en respecteren als je goed voor het kind wilt zorgen.

Als je dus, verblind door je eigen wens om ouder te worden en kinderen te hebben, hen miskent en het kind dwingt om jou als echte ouder te zien en pappa of mamma te zeggen, dan doe je het kind onrecht aan. Zij zijn deel van het kind, ook al wil je dat niet zien, dus met de ouders misken je een heel belangrijk deel van het kind.

Op zijn minst moet je zelf dat innerlijke bewustzijn houden en helder zijn over je plek en de rechtmatige plek van de echte ouders, ongeacht wat ze gedaan of gelaten hebben. Hun plek werd veilig gesteld doordat het kind geboren werd. Al het andere blijkt geheel onbelangrijk, hoe wreed of afschuwelijk het uiterlijk ook lijkt.

Peiler 3: Balans in geven en nemen

Geven en nemen is het wisselgeld van elke relatie, de uitdrukking van de verbinding en waarde. De relatie wordt versterkt als beide partners evenredig aan elkaar geven en van de elkaar ontvangen. Als elke partner net iets meer liefde geeft dan die van de ander ontvangt dan groeit de liefde in de relatie en zal deze kunnen floreren.

Ook in pijn en schuld geven we en ontvangen we, waarbij het voor een oplossing belangrijk is dat we minder teruggeven dan we van de ander hebben ontvangen.

Als er geen balans is in geven en ontvangen zal als regel de relatie niet blijven bestaan, behalve als degene die door omstandigheden meer ontvangt dan teruggeeft de gevende partner hierin innerlijk voldoende kan blijven eren. Merendeels kan liefde en relatie echter pas duurzaam bestaan als beide partners voldoende geven en ontvangen, waarbij ze opletten om niet meer te geven dan de ander kan ontvangen en in eenzelfde mate teruggeven.

Het heeft geen zin om dit krampachtig met een meetlat te gaan meten, want doorgaans gaat dat dan niet goed. Belangrijk is dat je goed oplet en contact houdt met je natuurlijke neiging tot geven en ontvangen. Je zult ontdekken dat je vanzelf merkt wanneer die balans uit balans gaat.

Als regel zal je merken dat zonder voldoende geven en ontvangen een relatie zal ophouden te bestaan, aangezien het dan te weinig uitdrukking krijgt. Hier gaat het dus vooral om balans.

Een sterke focus op trauma en herstel

Goed, nu we de belangrijkste basis van familiesystemen hebben verkend, snel terug naar het thema van dit artikel. Gaat het in familiesystemen en familieopstellingen vooral om het herstellen van trauma’s en het hebben van voldoende support, of is er meer, misschien een hogere waarde die deze begrippen verbindt?

Trauma en steun zijn begrijpelijke thema’s wanneer je de website van Jack binnenkomt, want een van de eerste dingen die opvalt op zijn website is de naam “Healing family trauma”, waarbij zowel het woord healing als trauma groot en “vet” zijn gedrukt. Hier gaat het dus over trauma’s en het helen van trauma’s en vanuit zo’n (al enigszins gekleurd) perspectief kan ik dergelijke conclusies goed volgen.

Ziektegericht oordelen

Wat echter door ons trauma of ziekte genoemd wordt, kan ook heel goed een oplossing zijn voor het familiesysteem als geheel. Het gebruik van het woord trauma projecteert de benadering ziekteleer op familieopstellingen, waarin er onderscheid wordt gemaakt in gezondheid en de verstoring van gezondheid (dus: ziekte, stress of trauma).

Dat is eigenlijk niet wat Bert Hellinger, de grondlegger van dit werk, ons leerde. Hij maakt dat soort onderscheidingen totaal niet en noemt dus ook geen algemene eigenschappen van gezondheid. Liever dan dat, kijkt hij naar hoe het is en wat de beweging is. De omgekeerde wereld dus. Niet weten als startpunt en gewoon ontdekken als methode.

De vraag van trauma en pijn naar groei- en draagkracht en steun

Het herstel van Trauma’s vraagt vervolgens om kracht en steun en die moet dus onvoldoende aanwezig zijn als de als trauma benoemde situatie zich uit zichzelf nog niet ‘oplost’. Dat oplossen is misschien mogelijk, maar ook wat er nu is kan vanuit het familiesysteem heel goed een oplossing zijn. Is veranderen dan wat nodig is, wat het systeem zelf vraagt? Een familieopsteller mag beginnen met zijn eigen motieven te onderzoeken.

Om een vraag in familiesystemen te beantwoorden is het vaak nodig om eerst aandacht te geven aan een verder verleden (ouders, grootouders, voorouders) om het mogelijk te maken dat later geboren generaties enigszins ‘bevrijd’ worden van de lasten van eerdere generaties. Let hierbij op de aanhalingstekens, want het is niet helemaal wat er gebeurt, ook al beschrijven we het graag in dat soort woorden.

De uitkomst is niet perse het doel of centraal thema

We geven dus aandacht aan wat er speelt in eerder generaties, en een effect van die aandacht is dan dat de steun en beschikbaarheid van ouders en voorouders voor latere generaties meestal toeneemt. Wat daarmee niet bepaald wordt is of de situatie waarmee we begonnen een probleem was die een oplossing nodig had. Het is slechts een startpunt, een natuurlijke ontwikkeling en een nieuwe balans.

Waarschijnlijk is het slechts een effect van die gerichte aandacht van de familieopsteller, de ongerichte bedding (het dragen van dat veld, en de veiligheid) die deze aandacht geeft. De uitkomst van wat we doen is niet perse gelijk aan het doel of de werking ervan. Het kan dus nog steeds slechts een symptoom zijn van iets anders dat nog veel belangrijker is. Kunnen we dat andere ontdekken?

Is het wel waar dat er onvoldoende steun is?

Hoe zit het met de aanname dat er geen support is? Kan je werkelijk stellen dat er onvoldoende steun is wanneer ouders en voorouders teveel in beslag genomen zijn door andere aanspraken vanuit het systeem? Is er geen support in het systeem terwijl zij anderen aan het helpen zijn dan de kinderen en kleinkinderen?

Ook dat is een goede vraag. Misschien is de eerste loyaliteit van elk lid in het systeem aan degenen die voor hem kwamen en pas daarna aan degenen die na hem kwamen, dus het is misschien gewoon een effect van de ordening. Moeten we dat als een gebrek aan support zien, of is de werkelijke support op een andere manier geuit of komt van andere bronnen?

Waaruit blijkt steun in familiesystemen?

Soms zit er heel zichtbaar weinig beweging, bewegingsvrijheid en levendigheid in een systeem als je gaat kijken. Is dat dan een teken van onvoldoende support? Of kunnen we de steun en support in werking vinden, juist in die symptomen?

Laten we er eens van uitgaan dat er meer dan voldoende support aanwezig is in het systeem. De vraag verandert dan in: Waar zouden we die support en kracht dan in het systeem kunnen ontdekken? Waaruit blijkt die support? Is het mogelijk dat iedereen elkaar al heel erg aan het dragen en steunen is en dat het slechts een balans is in het systeem waarin de support al in werking is?

Zijn wijzelf wel genoeg vrij van oordeel en intenties?

Vervolgens kunnen we niet anders dan de pijl van ons oordeel ook omdraaien en onszelf te onderzoeken: Vanuit welke bron komt ons oordeel eigenlijk over deze status quo? Wat keuren we af in die status quo en welke van onze waarden zitten daarin verpakt? Zijn we bereid om te aanvaarden dat ook een situatie zonder zichtbare vrijheid en lichtheid soms een positieve oplossing is?

Het hele familiesysteem bestaat alleen maar onderlinge steun

Is het niet net zo aantoonbaar dat wanneer de ouders en grootouders weinig beschikbaar zijn omdat hun support is gericht naar degenen die voor hen kwamen, dat dit ook voor degenen geldt die na hen kwamen? Klopt het als je onderzoekt in het systeem dat met die ouders en/of grootouders er eigenlijk heel veel leden van het systeemveld zich gericht hebben om te helpen en steunen waar dat het meest nodig was?

Die plek kan een buitengesloten lid zijn, een voorouder met een heel zwaar lot, een meegemaakte oorlog, of wat je ook maar kan bedenken. Hoe kan je zeggen dat er in die context onvoldoende steun is, als zo overduidelijk het hele systeem bezig is met steunen en meedragen?

Jij mag veroordelen en afkeuren, de familieopsteller mag dat niet

Ja, we kunnen bijdragen aan een verandering en misschien is die andere situatie gemakkelijker voor iedereen, maar mogen we daarmee de offers en steun die er duidelijk is zo grondig afkeuren? Jij wel. Ik niet, natuurlijk niet.

Als familieopsteller en therapeut moet ik ook die situatie volledig goedkeuren, eren en respecteren omdat er zoveel liefde en schoonheid in terug te vinden is en het bovenal jouw oorsprong wanneer het jouw systeem was dat we bekeken. Ik kan je systeem niet veroordelen zonder iets van jou af te nemen en miskennen.

Misschien kan ik helpen, maar het is niet mijn taak om daarover te beslissen. Als ik wil kunnen helpen, mag ik niet veroordelen wat er is, zelfs niet een beetje. In het meest gunstige geval ben ik slechts volledig en vol compassie en begrip aanwezig in wat er is.

Vrijheid als belangrijk doel

Eerder plaatste ik het woord ‘bevrijd’ bewust tussen aanhalingstekens omdat we eigenlijk nooit bevrijd worden van ons familiesysteem of zelfs een ervaren claim vanuit dat systeem. Een van de eerste inzichten uit familieopstellingen is dat elk van ons altijd en overal op een diep niveau volledig loyaal zal blijven aan zijn herkomst, het systeem van zijn ouders en voorouders, dus van vrijheid in die zin is er nooit sprake, noch is onvrijheid het probleem omdat je niet werkelijk vrij wilt worden van je herkomst en bron wiens kracht en lot je in je meedraagt.

Het probleem ‘onvrijheid’ neigt daarnaast naar slachtofferbeelden en het idee dat het familiesysteem (of je voorouders) een claim op je leggen en uit wiens klauwen je bevrijd moet worden. Een mooi heldenverhaal natuurlijk, en passend bij ons nieuw verworven idee als vrij individu, maar niet echt het inzicht dat we uit familieopstellingen leren, en zelfs niet helpend.

De illusie van vrijheid

Waarschijnlijk zou ik, om je echt te helpen naar wat je zoekt, je uit je droom of trance moeten halen over heel veel van dit soort denkbeelden van onze maakbare tijd. Maar ook dat laat ik aan jou. Ik vertel je gewoon wat verhaaltjes zodat je zelf kan bepalen wat je ermee doet.

Elke definitie die het systeem, je ouders of je voorouders tot een probleem maakt kan in elk geval niet helpend zijn als je tegelijkertijd (bewust of onbewust) volledig loyaal blijft aan diezelfde ouders, voorouders en je systeem als geheel.

Een heel bescheiden rol voor je bewustzijn

Wat hier speelt is niet je bewuste, die naar het blijkt een geheel ondergeschikte rol heeft in wat er echt speelt, het is wat er zich onder dat bewuste en al je verhalen eigenlijk afspeelt. Waar het om draait zijn de ongeschreven regels en de ordening van liefde. De ordening stoort zich niet aan jou, want het is veel groter dan wat jij ooit zal zijn. Het is slechts een gegeven wat we kunnen ontdekken en waarvan we kunnen besluiten of we het gaan volgen en ontdekken, of dat we blijven worstelen en ontkennen.

Wie zou ik mezelf maken als ik je ook maar iets van die keuze en mogelijkheid zou willen ontnemen? Daarin passen geen veroordelende woorden, want dat soort woorden zijn slechts de woorden van het onbegrip van een kind. Wat daarin past is een open blik en leergierigheid naar wat zich afspeelt en toont. Ik wil je best voorgaan als je het nog wat onwennig of eng vindt.

Vrij maar ook niet vrij

Je zult inmiddels echter kunnen begrijpen dat vrijheid een veel beperkter begrip is dan we elkaar vaak voorhouden. Familieopstellingen tonen ons bovenal dat er veel onzichtbare invloeden door ons heen werken en we dus slechts vrij zijn om binnen die invloeden te bewegen en kiezen.

Keuze zegt je? Ik bepaal zelf? Wel ja, voor zover het je bewustzijn betreft misschien, maar van waaruit is dat bewustzijn gevormd? De invloeden waar we hier over spreken bewegen je zonder het je te vragen en volstrekt onmerkbaar voor jouw bewustzijn. Je kunt denken dat je kiest, maar hoe weet je of die keuze echt vrij uit jou kwam of slechts een patroon of richting uit je familiesysteem is?

Als je vrij was zou je nooit meer spijt hebben of jezelf pijn doen

Eigenlijk kan je dat natuurlijk niet. Anders hadden we familieopstellingen, coaching en therapie helemaal niet nodig, en had je geen enkel patroon dat je onprettig van jezelf vond of waar je hulp in zoekt. Denk er maar niet teveel over na dan, want veel van wat ons bewuste denkt is slechts een prettige illusie om ons mee te kalmeren. Wat ons beweegt is merendeels onbewust voor ons.

Denk je nog steeds dat je vrij en onafhankelijk bent? Misschien komt ook die gedachte uit je familiesysteem voort.

Onderzoeken zonder vooroordeel

Als we de lading uit het woord trauma halen, dan zouden we het woord stress misschien kunnen gebruiken, maar zelfs dat is enigszins gekleurd door het verlangen naar een bepaald (stressloos) eindplaatje, dus balans of evenwicht is misschien het beste woord wanneer je die intentie eruit wilt laten. Het systeem neigt naar balans en wij kunnen het helpen van een huidige balans naar een nieuwe balans te bewegen, en die nieuwe balans zou als dat kan meer vloeiend en minder belast kunnen zijn maar elke balans is een stabiele oplossing.

Gekleurde denkbeelden

Wij als bewust individu houden doorgaans niet erg van pijn, schuld, lasten en onvrijheid, dus wij grijpen graag naar denkbeelden die dit meer gekleurd formuleren als trauma en herstel, en veel opstellers noemen de meest loyale, zelfopofferende en liefdevolle verbindingen van nazaten ook wel “verstrikkingen”, maar ikzelf hou niet van die term en kijk liever wat ruimer zodat er meer mogelijkheden zijn, zelfs de mogelijkheid om niet in te grijpen in een dynamiek.

Afkeuring wijst naar je eigen doelstellingen en verlangens

Elk woord dat afkeuring of de noodzaak van verandering impliceert (zoals het woord trauma of verstrikking) is per slot een eigen doelstelling voor het systeem, en daarmee respecteert de status quo van het familiesysteem daarmee niet, sterker nog het miskent al die omstandigheid en liefde een beetje.

Als familieopsteller mag je eigenlijk beter weten, ofschoon ook opleidingen dit soort terminologie aandraagt. Voel je vrij om je eigen keuze erin te maken, maar het verruimen van je innerlijk veld,  geeft ook weer andere inzichten en mogelijkheden in het begeleiden van systemen.

Het ideale familiesysteem

Dus als Jack wijst naar trauma en de noodzaak van steun en verandering dan baseert hij zich ook op een innnerlijk idee van wat een ideale of gezonde staat voor een familiesysteem zal zijn. Als hij over steun spreekt dat mag je dat vertalen in “de onbelast en volledige beschikbaarheid van de ouders en voorouders voor latere generaties”.

Maar je weet inmiddels dat dit een ideaal plaatje is dat niets t maken heeft met de aanwezigheid of afwezigheid van wat eigenlijk nooit ontbreekt in een familiesysteem: onderlinge steun en opoffering.

Als je dat ideaalplaatje voor ogen neemt dan is daarin iedereen volledig beschikbaar voor degenen die ernaar komen, dan is iedereen erkend in zijn eigen plek en lidmaatschap en erkent andersom ook degenen die voor en na hem of haar kwamen in zijn plek en rol, en is er dus niets te doen behalve beschikbaar zijn voor degenen die na je kwamen.

Ik ben dergelijke systemen nog niet tegen gekomen, want er zijn altijd wel kleine of grote gebeurtenissen geweest waarin een hulpvraag ligt, of kinderen blijken nog niet bereid om de ouder te aanvaarden als ouder omdat ze een openstaand recht (iets wat ze nog van die ouder hadden willen krijgen) omhoog houden.

We blijken dan niet zo goed in het nemen van het prettige met het minder prettige. Om het te vertalen naar de fruitmand: We willen alleen de smetteloze perfecte appels opeten, maar daarvan zijn er niet zoveel, en die van ons is misschien wat anders dan we hadden bedacht. Veel ontevredenheid dus, en regelmatig ook veel (spirituele) arrogantie (hoogmoed is een overlevingsmechanisme).

Mijn eigen ervaring is dat het in familieopstellingen en familiesystemen niet zo draait om pijn, belasting en trauma, maar dat het eigenlijk alleen maar gaat over liefdevolle verbindingen, het uitdrukken van liefdevolle verbindingen door persoonlijke offers (geven) en het verlangen en vechten voor liefdevolle verbindigen die gemist worden (vaak genoeg uitgedrukt in de weigering om te ontvangen wat beschikbaar was).

Elke dynamiek die ik ben tegengekomen is slechts een uitdrukking geweest van die liefdevolle verbindingen naar anderen in het familiesysteem. De meest voorkomende variatie blijkt vooral te bestaan uit de beschikbaarheid van een lid van het systeem voor een bepaald ander lid van het systeem, en de aanvaarding van de verbinding die beschikbaar was in plaats van het koppig en dwingend vasthouden aan een verbinding die niet beschikbaar was (gemis).

Als de verbinding eenmaal is aangegaan dan is opeens veel rust herstelt en vaak genoeg is er dan ook toegenomen aanwezigheid en levendigheid in het systeem. Komt dat door het aanwezig zijn van steun? Ach. Lees het voorgaande nog maar een keer.

Pijn en lijden en belasting en offers blijken geen betekenis te hebben voor het familiesysteem, de leden nemen er veel van en tot aan de dood en voelen zich op een diep niveau volledig in harmonie en balans wanneer ze offers aan elkaar geven.

Het is onze ratio die veel van de natuurlijke ordening vergeten is en afwijst die er het grootste probleem mee heeft. Het zijn onze denkbeelden die zelfs tegen de natuurlijke ordening van leven ingaat en die soms het grootste struikelblok blijkt. Familiesystemen zijn grote gemeenschappen vol met bereidwillig geven en ontvangen en steun aan elkaar in elke denkbare verschijningsvorm. Iedereen geeft en iedereen ontvangt en iedereen heeft een plek in het geheel.

Misschien gaat het ook helemaal niet over helen maar slechts over balans en beweegt het systeem voortdurend en zonder oordeel slechts van de ene balans naar de andere. Het systeem oordeelt niet over de specifieke balans, maar beweegt slechts naar een balans toe, welke balans dan ook.

Ook natuur heeft geen oordeel. Roofdieren wachten niet netjes tot hun prooi helemaal dood is voordat ze stukken van het vlees rukken en opgegeten, dus ook daar is pijn van geen betekenis. De oplossing is dat het lichaam van de prooi zich spontaan aanpast en zorgt dat het dier in een bevriezing komt waarin het weinig tot niets voelt van wat er gebeurt.

Familiesystemen volgen eenzelfde natuur. Ze tonen onze diepste programmering en loyaliteit aan het leven. Wij zijn tot in onze celkernen groepsdieren. Niet wij zijn belangrijk maar de stroom van leven en de groep als geheel. Wij zijn slechts klein in het aanzicht van dat wat groter is dan wij en in onze diepste kern weten we dat. Ons bewustzijn dat getraind is in maakbaarheid en grootse zelfverheerlijking wil er liever niet van horen.

Familiesystemen zijn een levende entiteit, een organisme met een groepsziel die door al de leden heen werkt en de behoeften van de groep als geheel vervult. Het gaat misschien vooral over de verbindingen en plekken die wachten op herkenning en erkenning, het gaat over de waarden en de gebruiken die het systeem maken tot het unieke wezen dat het is. En wij zijn slechts de cellen in dat mechanisme dat iets komen doen om het in stand te houden. Voel je de weerstand van je bewuste overtuigingen al?

Het familiesysteem leeft en leert dus kan het zichzelf ook veranderen en ook daarin zullen alle leden hun stukje bijdragen terwijl ze tegelijkertijd loyaal zijn aan de cultuur en oorsprong van hun ouders. Zullen ze de verbinding ontkennen terwijl ze hem leven? Zullen ze kiezen voor een beperkt leven omdat ze er niet aan willen? Misschien volgen we ook daarin onze ouders die er ook niet aan wilden of veel van dezelfde thema’s hadden. Je kan heel oud worden voor je dat door krijgt. Je ouders terugvinden in jezelf, soms is dat het werk wat je te doen hebt.

Wij kunnen een voorkeur hebben voor een situatie waarin iedereen zijn eigen last draagt, we kunnen het een trauma noemen, maar het systeem is daarvoor niet gevoelig. We mogen het aanpassen als we dat kunnen zolang de ordening en liefde erkend blijft worden, maar meestal beginnen we daaraan pas als een lid van het systeem vraagt om hulp. Dat is ook nodig want we hebben niet alleen het systeem nodig maar ook de toestemming om met respect iets bij te dragen aan het systeem.

Vooral als de vraagsteller dat respect niet heeft of kan opbrengen moet het van de opsteller komen. Het is belangrijk dat die de verbindingen eert en iedereen eert in zijn plek, vooral degenen die veroordeeld en afgekeurd worden. Dat is zijn taak en een noodzakelijk voorbeeld naar de hulpvrager die, zonder het bewust door te hebben, dat ook wil ongeacht zijn of haar uiterlijke houding en woorden. Wij moeten ons de loyaliteit bewust herinneren, de liefde die er altijd is zelfs in de meest pijnlijke daad. Wij moeten ons herinneren dat zelfs het dragen van de meest zware last voor het familiesysteem een natuurlijke uitdrukking is van onze belangrijkste behoefte en waarde: er helemaal bij horen, oftewel de verbinding.

Het oordeel van ons bewuste over pijn en dragen van lasten is het oordeel van een buitenstaander die de enorme waarde van deze verbinding ontkent. Verbinding is de meest diepgaand geleefde waarde die we kennen en wordt geleefd door elk lid in elk familiesysteem. Dat is waarom we voor onze kinderen, ouders en partner bereid zijn ons leven te geven.

Lijden, delen en helpen is hoe we deze verbinding vieren en vorm geven. Daar vinden we de liefde waarnaar we zo verlangen, niet in het ontvangen maar in het geven en de erkenning van de verbinding, meer in pijn dan in vreugde.

Wanneer wij als familieopstellers helpen om iemand die uitgesloten werd terug te halen, dan bestaat onze hulp misschien vooral uit het herstellen van de beschikbaarheid en steun van voorouders. Maar dat is slechts een manier die we gebruiken om dat te helpen bereiken waar het echt om gaat: een gevoel van erbij horen, en een plek hebben in het geheel, en het duidelijk maken en erkennen van de verbinding die al bestond.

Je wilt nog steeds bewijs?

Laat me, tot slot, het nog eens zo zeggen: De enige reden waarom een last wordt gedragen door anderen in het systeem, is dat iedereen in het systeem (zonder uitzondering) de verbinding en het systeem veel belangrijker acht dan welke last of welk offer ook. Dat feit alleen al is overtuigend bewijs voor het feit dat steun, offers en het dragen van lasten voor anderen volstrekt ondergeschikt is aan dat ene centrale thema: De verbinding!

Op bewust niveau hebben we daar natuurlijk onvoldoende weet van en kunnen het tegenovergestelde denken of geloven. Familieopstellingen laten echter geen twijfel: We zijn loyaal tot aan (en voorbij) de dood.

Laat van je horen, schrijf een reactie

Ik ben heel benieuwd naar je reactie op dit artikel, hieronder is ruimte voor jouw woorden… woorden van instemming, kritiek, herkenning, aanvullingen, eigen ervaringen, wat je maar wilt.