De kunst van kiezen

Hij was absoluut een tevreden sigarenroker, onze vriend. Gemoedelijk, hulpvaardig en zonder poespas. Sigaren helpen hem zelfs met zijn gewicht, dus die gingen overal mee en regelmatig bereikte er een zijn mond. Maar ook dat veranderde, want vlak voordat hij een operatie zou ondergaan, besloot hij dat hij dit keer zou stoppen. Het was tijd.

Het vervolg is natuurlijk een bekend verhaal. We kunnen elk van ons wel zo’n verhaal vertellen. Je hebt een gewoonte waarvan je weet dat hij nadelen heeft en er komen momenten dat je de gewoonte wil doorbreken. Maar gewoonten blijken dan hardnekkig en als je kiest wordt je altijd uitgedaagd in je standvastigheid.

Zo ging het dus ook bij hem. Hij had zijn inzet gedaan en de sigaren weggegeven. Hij had ook geen nieuwe sigaren gekocht, maar zijn plan was verder niet uitgewerkt en hij kwam de gebreken erin al snel tegen.

Al kort na zijn operatie ging hij langs bij een andere tevreden sigarenroker en die wilde (zoals hij was gewend) samen met hem een sigaartje opsteken. Die ander wist ook niet van zijn besluit, dus had geen andere verwachtingen.

Maar onze vriend had besloten, dus hij bedankte netjes voor de sigaar en ook daarmee had het kunnen eindigen. “Had kunnen”, inderdaad, maar natuurlijk ging het anders. Het is een cliché, omdat het een gebruikelijk verloop van dit verhaal is. Zo gaat het bij zo velen. Het falen van dit soort doelen is ingebouwd.

De kompaan van onze vriend liet het er niet bij zitten en drong dus een beetje aan, zoals vrienden dat vaak doen. Een beetje aanmoediging, niet meer, maar de volgende reactie was geen nee meer, maar een “ach toe dan maar”, of woorden van die strekking. Daarmee was het gedaan met het plan en was het stoppen gestopt.

Vrienden zijn er om elkaar te helpen, nietwaar? Je kan zo’n man ook niet alleen laten roken, dat zou ongezellig zijn. Maar de magie van het stoppen-besluit is dan ook meteen doorbroken en de volgende stap is weer in de richting van gewoon verder roken.

Ik snap dat ook wel, want het is moeilijk om iets te stoppen als het een behoefte vervult in het moment. Wie heeft er geen gewoonten die je misschien eigenlijk zou willen opgeven omdat je weet dat het niet perse gezond of verstandig is?

Vaak zwichten we toch voor de verleidingen, of dat nu gemaksvoedsel is, snoepen en snacken, pleziertjes, sociale media consumptie, of iets anders. Op de een of andere manier lijken korte termijn gevoelens altijd belangrijker dan de kans op latere consequenties.

Natuurlijk knaagt het wel een beetje en voel je misschien achteraf wat schuld over dat je niet bent gaan sporten, of je plicht hebt verzaakt, of iets ongezonds hebt gekozen boven iets gezonds.

Met die gevoelens van schuld weten we beter raad dan met het doel. Op de een of andere manier zijn we vaak in staat om dat ergens te parkeren en het mislukken te vergeten, of naar de achtergrond te verdringen.

Deze rotgevoelens zijn niet nieuw, en we hebben adequate patronen om ermee om te gaan. Patronen als een sigaretje opsteken of een borrel, of met een vriend hangen, of wat dan ook.

Feit is dat we al van jongs af aan zijn geoefend in schuldgevoelens. Het is hoe we zijn getraind (opgevoed, gevormd) en het nadeel van die opvoedmethode is dat we daar dus allang niet meer van onder de indruk zijn. Als je iets vaak genoeg meemaakt verliest het zijn grip. Ook wanneer wijzelf de schuldgevoelens aanbrengen.

En we worden daar steeds beter in. Wanneer de consequenties dan komen, zeggen we nog steeds dat we niet anders kunnen en dat het verlangen sterker is dan wij en is dat genoeg. Mogelijk hebben we daarin ook gelijk. We hebben nooit echt geoefend om het te weerstaan en ook dat wordt een gewoonte.

Er is geen gewoonte die ons toestaat om prioriteit te geven aan lange termijn boven korte termijn genoegens. Daarvoor is lange termijn te onzeker en veraf. We wachten tot de consequentie zich aandient in de korte termijn.

Als we lering zouden trekken aan degenen die goed zijn in beter kiezen, dan zouden we ontdekken dat de truc van hen is dat ze de tijdlijn van hun beoordeling verlengen. Als zij de verleiding van snoep of junkfood aangereikt krijgen, dan voelen ze na hoe ze zich later zullen voelen.

Wat moeten ze later doen om al de extra calorieën weer kwijt te raken? Hoe voelt hun lichaam een uur, of een paar uur, nadat ze de suiker, of calorie-shot, hebben genomen? Wat doet het met hun lichaam als ze dit voedsel een patroon maken?

Deze beslissers kiezen dan voor gezondere opties omdat die minder terugslag in hun energieniveau geven, of omdat het een gezonder leefpatroon geeft, en dat geeft ze genoeg tegenwicht om de verleiding van de zintuigen te weerstaan.

En zoals het met patronen gaat… als je patroon zo is opgebouwd en je kiest steeds op die manier, dan wordt ook dat steeds gemakkelijker en verliezen de verleidingen waar jij van denkt dat ze onweerstaanbaar zijn, hun trekkracht. Natuurlijk past hun omgeving zich vervolgens aan hun patroon aan en is het ook gemakkelijker om het vol te houden.

Maar als je rookt, dan is dat nog niet je werkelijkheid. Je kunt niet al te slecht over jezelf en je keuzen denken (dat heet cognitieve dissonantie) en dat betekent dat je elke keuze die je leeft zult moeten rechtvaardigen naar jezelf.

Zoiets als “sigaren zijn goed voor de lijn en mijn grootvader werd 110 met een dagelijkse sigaar” leidt je aandacht dan op een adequate manier af. Je bent natuurlijk niet je grootvader, maar je kan altijd hopen dat je genoeg op hem lijkt.

Er hangt ook veel positiefs aan roken, als je eenmaal over de drempel bent. Roken is ook een sociaal moment waarin rokers elkaar ontmoeten en een groep vormen. Er worden allerlei dingen uitgewisseld op die momenten en er ontstaan banden en vriendschappen.

Roken wordt een vriendschapsritueel en elke keer dat het ritueel wordt afgespeeld wordt het patroon opnieuw bekrachtigd. Dat staat nog los van de chemische reacties die doelbewust door de fabrikanten van die brandstaven zijn toegevoegd. Je geeft dan veel op als je die staaf opgeeft. Zeker als de rest niet met je mee stopt.

Misschien ken je de balkonmomenten nog uit de bekende televisieserie ‘Boston Legal’, waarin twee bevriende advocaten (gespeeld door William Shatner en James Spader) hun vriendschap op een balkon van hun bedrijf genieten, met een dikke sigaar en een goed gesprek.

Het is hun vriendschapsritueel, aan het eind van de dag samen ontmoeten op het balkon, met een goede cognac (of iets vergelijkbaars), en een gesprek. Zo doen mannen het, althans de sigarenrokers onder de mannen. De sigaar (of sigaret) is dan een beetje je toegangsbewijs.

Rituelen en vriendschappen zijn belangrijk en waardevol en die geef je dus zeker niet zomaar op. We hebben een diep verlangen om betekenisvolle relaties te hebben, ergens deel van te zijn.

Voor de een is dat een actiegroep, voor de ander een familie, en soms is dat een terras en een sigaar en/of een drankje. Er zijn veel lagen in dit patroon en die moet je stuk voor stuk ontrafelen als je de gewoonten wilt doorbreken.

Maar wat als de consequenties van je keuzen (leefwijze) zich beginnen te ontvouwen? Wat als de bloedvaten hun stress in toenemende mate laten voelen, er crisismomenten zijn geweest, je medicatie en operaties nodig hebt gehad en er blijvende lichamelijke effecten zijn?

Ben je dan in staat om je patronen te veranderen en keuzen te maken?

Natuurlijk schrik je even als er iets gebeurt. Dan besluit je om te veranderen, maar kan je dat dan nog?

Je zult je er in elk geval op moeten voorbereiden en iets structureel moeten veranderen. Dat hoeft niet heel groot en dramatisch te zijn, ofschoon we het vaak wel zo benaderen.

Bedenk hoe je hier bent gekomen. Het was niet een enkele daad of een enkele keuze of zelfs een enkel moment. Het was een herhaling van gewoonten die je had opgebouwd. Als je een andere gewoonte had gehad was je op een ander punt uitgekomen, mogelijk niet beter of slechter, maar wel anders.

Een ding is zeker: je lichaam, noch je leven, komt met garanties. Er is geen belofte van perfectie, nog is er een belofte van wat gaat komen en er zijn voortdurend tal van bedreigingen die op de loer liggen en tal van invloeden daarin waar je geen enkele grip op kunt hebben.

Een deel van de reis is dus dat je zal moeten werken met wat je hebt en omgaan met wat er komt. Het is niet anders. Je startpunt kan je niet kiezen.

Wat je wel kunt kiezen is je invloed. Wat doe je met je lichaam, met je denken en emoties, met je leven, met je omgeving, wat voor invloed breng je daar in?

Kan je zonder perfect te hoeven zijn, wel beter kiezen en doen dan je nu doet? is er een haalbare verandering die je tot stand kan brengen in een richting die beter is dan waar je nu bent?

Ik heb het niet over verzet, want dat is verspilling van je energie, maar over creatie, over jouw creatie. Wat is jouw creatie? Wat breng jij voor positiefs in de wereld? Elke stap in een goede richting is er een, en hoe klein de stap ook is, hij is beter dan voor die stap genomen werd.

Overweeg dus eens wat voor voeding je aan jezelf en anderen (door)geeft en wat je doet met je woorden. Wat voor rentmeester ben je voor je omgeving en hoe is je omgeving daardoor verbeterd? Wat is de kwaliteit van je keuzen zoals je ze leeft? Dat zijn belangrijke vragen en kunnen confronterend zijn, maar het gaat om de kleine stap vooruit.

Wat betreft onze vriend, die help ik graag als hij daarom vraagt. Ik gun hem gezonde lucht en een lang en gezond leven, maar hij is ook vrij om zelf te bepalen.

Wat er mogelijk fout ging in zijn voorbereiding is dat hij niet heeft nagedacht over hoe zijn niet roken avontuur eruit zou zien. Sowieso is gezonde lucht ademen een beter doel dan niet roken (omdat het laatste de aandacht op die sigaar blijft concentreren), maar zelfs dan zijn er tal van voorspelbare momenten waarop je innerlijk kunt voorbereiden.

Dat is ook wat topsporters doen als ze voor een wedstrijd staan. Ze stellen zich voor wat ze allemaal gaan doen als ze daar zijn en als ze een parcour moeten afleggen, dan reizen ze het hele parcour herhaaldelijk af in hun innerlijk waarbij ze ook de lichamelijke handelingen gelijk meeoefenen om het zo goed mogelijk in hun spiergeheugen op te slaan.

Als je een bokser bent dan oefen je tal van scenario’s en patronen net zolang tot je er niet meer over hoeft na te denken en je lichaam ze bijna volautomatisch kan afspelen.

Als je een muziekinstrument speelt dan oefen je ook allerlei loopjes en handelingen om een gewoonte op te bouwen zodat je later kunt vertrouwen op je vingers en spieren om allerlei bewegingen naadloos te maken.

Gitaristen harden in dat oefenen hun vingertoppen zodat er genoeg eelt is om de snaren te kunnen dragen (wat voor ongeoefende vingers pijnlijk zou zijn) en kickboksers oefenen bijvoorbeeld de schenen zodat de botten dikker worden en ze de resterende pijn kunnen verdragen.

Wat het ook is wat je wilt, je begint altijd gebrekkig en onhandig en moet oefenen tot iets vanzelfsprekend wordt.

De vraag als je wilt veranderen is dus of je genoeg hebt voorbereid op wat er gaat komen en hoe je jezelf opbouwt om daar te komen als dat nog niet zo is.

Het gaat dus deels over keuzen maken, maar het echte werk zit hem in de voorbereiding. Het moment waarop anderen je proberen te verleiden om weer mee te doen met wat je altijd samen deed is voorspelbaar en kan je dus oefenen. Dat kan net als sporters doen door innerlijk en tactiel (lichaamsgeheugen) je scenario’s te doorlopen.

Wat is het goede doel om te kiezen? Is niet roken goed genoeg, of is het nog te rokerig? Is gezond leven beter, of is dat te groot? Is gezonde lucht iets dat je aanspreekt? Het kan allemaal. Wat is het precies dat je wilde bereiken?

En als je bent voorbereid op de uitdagende momenten en je hebt de keuze bedacht, ben je dan voorbereid op wat je gaat missen doordat je stopt met je gewoonte?

Wat was het positieve van je gewoonte en wat moet je op andere manieren zien in te vullen? Het is belangrijk dat je de ruimte die ontstaat door de verandering en je gemis ook oplost en invult.

Je kunt willen stoppen met zorgen maken, maar dat geeft vervolgens heel wat vrije tijd die roept om een invulling. Normaal was die invulling “zorgen maken”. Wat ga je doen in plaats van je zorgen maken nu al die vrije tijd voor je ligt? Heb je daar al over nagedacht? Heb je een plan?

Waarom zou je het ook alleen moeten doen? Kan je hulp voor jezelf inschakelen? Waarom heb je van een vriend die regelmatig met je rookt geen bondgenoot gemaakt in je wens om gezonder te worden? Waarom was hij niet goed geïnformeerd over je plan?

En hoe zat het met je verantwoordelijkheid voor je doel en jezelf? Waarom bracht je jezelf in de omstandigheid van iemand die geen bondgenoot van je was en die voorspelbaar zou aandringen omdat hij niet geïnformeerd was, terwijl je ook zelf niet goed genoeg was voorbereid?

Was dat zelf sabotage? Was het zelfoverschatting? Was het doel misschien te groot of niet goed genoeg? Werd je soms bang om iets kwijt te raken? Er zijn zoveel vragen die om antwoord dringen als je deze poging onderzoekt.

Het doel van dit onderzoek is om je voorbereiding te verbeteren, want je wilt jezelf naar succes brengen niet naar een rotgevoel. Je wilt jezelf helpen om een stap succesvol te maken, ook al is het nog klein. Wat ga je hierna dus anders doen? Welke les neem je mee uit deze poging?

Als je opgeeft dan maak je dat weer een gewoonte, dus dat wil je jezelf niet toestaan. Dat mag niet de les zijn uit iets dat je echt wilt. Waarom zou je dat doel zo snel willen opgeven, in plaats van de voorbereiding en omstandigheden beter te managen?

Is het doel de moeite waard? Dan blijf je bewegen in de goede richting tot je op een betere plek bent. Tijdelijke terugval is dan niet relevant voor wat je te doen hebt.

Succesvolle veranderaars nemen een terugval als een uitzondering van de regel. Het verandert niets aan hun plan of actie en is slechts een tijdelijk iets dat ze konden verwachten. Als je verwacht dat je vroeger of later een terugval naar je oude gewoonte zult ervaren, dan is dat gewoon deel van je plan.

Je voorbereiding is bepalen hoe je daarmee verder gaat. Het meest productief is om gewoon verder te gaan met je plan en desnoods even een stap op de plaats te maken en jezelf te hergroeperen. De uitzondering is niet de trend. De uitzondering is niet de trend. Het is de trend waar je uitkomst door verbetert.

De realiteit is dat er geen garanties zijn, maar je kansen zullen sterk verbeteren als je beter bent voorbereid. Waar je ook competent in wilt worden, je zult altijd terug moeten keren en het werk doen (stappen maken en oefenen tot je slaagt) wil je de uitkomst krijgen.

En je lichaam laat je vanzelf zien hoe je leeft. Je lichaam is een levend organisme, net als je geest, en dat betekent dat ze groeien in een richting die past bij wat je ermee doet. Wat je in je mond stopt wordt je toekomstige lichaam, omdat het de grondstoffen zijn voor je cellen.

Wat je aan informatie en emotie (innerlijk en uiterlijk) consumeert wordt de staat van je emotie en denken. Als je lichaam actief is zal je een lichaam krijgen van iemand die actief is.

Zo heeft alles wat je doet of nalaat een consequentie voor de toekomstige jij. Het is niet de ene activiteit die het doet, maar de langdurige herhaling van diezelfde activiteit, waardoor het een patroon wordt. Het is de optelsom van vele keuzen en gedragingen die de toekomstige jij bepaalt.

Als je dagelijks een wandeling maakt zal het invloed laten zien op je lichaam, als je spieren zwaar werk verrichten zal ook dat je lichaam veranderen. Levende organismen passen zich aan de omstandigheden van hun leven aan. Maar een keer naar de sportschool is het niet.

Je kan beter iets doen dat je vol kan houden en herhalen dan een keer voluit gaan. En als je een excuus nodig hebt, dan kan je omstandigheden creëren. De combinatie van zelfkennis en omstandigheden creëren kan veel goed voor je doen.

In verzorgingstehuizen weten ze dat ook. De verzorgers zetten dan soms de kopjes koffie bewust wat verder van de mensen weg zodat ze moeten opstaan of naar voren buigen om het te pakken. Op die manier zorgen ze dat de bejaarden blijven bewegen en hun zelfstandigheid zoveel mogelijk behouden.

Als je dus weet van jezelf dat je geneigd bent om een beetje lui te zijn, waarom neem je niet een hond die je moet uitlaten, of wordt uitlater voor iemand die een hond heeft?

Als je geneigd bent om uit te stellen, waarom maak je dan niet een afspraak met iemand om het samen te doen zodat je meer geneigd bent om te doen wat je wilde doen. Als het nieuwe eenmaal een patroon is dan zal het vanzelf gemakkelijker worden.

De uiteindelijke conclusie is wellicht dat we nog te vaak hebben gedacht dat een besluit nemen en standvastig zijn genoeg is om te veranderen, maar de praktijk leert ons anders en uiteindelijk moeten we leren uit wat de praktijk van ons leven ons demonstreert.

Probeer het dus eens op die andere manier en begin bij het doel en de voorbereiding. Als je voorbereiding je dan genoeg zelfvertrouwen heeft gegeven, dan ga je ermee ervaring opdoen en als het lukt ben je dan bij je doel en anders heb je weer informatie om je voorbereiding verder mee te verbeteren.

Samen is altijd gemakkelijker dan alleen. Bedenk dus ook hoe je je kunt laten helpen en neem dat mee in de voorbereiding. Oefen innerlijk met momenten van verleiding en sociale druk en met je reactie daarop. Oefen met alle zintuigen en blijf oefenen tot je zelfvertrouwen hebt en klaar bent voor de praktijk.

En als je in het voorbereiden en oefenen een oefenpartner hebt die je helpt, prikkelt en uitdaagt… dan ben je een gelukkig mens. We zouden allen zulke vrienden en vriendinnen mogen hebben.

De werkelijke realiteit is dat zolang je niet hebt voorbereid op de consequenties van een keuze, je eigenlijk nog niet hebt gekozen. Kiezen is dus meer dan bepalen waar je wilt uitkomen. Kiezen is het pad verkennen en jezelf klaarmaken voor de reis. Er is veel mogelijk als je zo kiest, maar het is helemaal aan jou wat je kiest.

Succes!