Blij worden van jezelf, van aanpassen naar autonomie!

Vandaag las ik op Facebook “The reward for conformity is that everyone likes you except yourself”. De overduidelijke waarheid in die zin herkende ik meteen, het koppelt zelfwaardering aan conformisme. Maar ook valt het gebruik van het Engelse woord “like” me op. We kennen allemaal de vele mantra’s over houden van jezelf, maar hier wordt het woord like gebruikt en zelf vind ik dat eigenlijk veel passender.

Like is niet zo gemakkelijk simuleren dan liefde, dus zelfbedrog kan je bij like bijna wel vergeten. Vind je jezelf eigenlijk wel zo leuk als je in de spiegel van je leven kijkt? Wordt je echt blij van wat je ziet, ben je enthousiast zijn over jezelf als je in die spiegel kijkt?

Dat soort vragen zijn confronterender dan de vraag of je van jezelf houdt, wat je nog als een bijna abstract metafysische concept kan beamen, terwijl je zweverig probeert in een trance te komen waarin je kunt voorstellen dat je van jezelf zou kunnen houden (natuurlijk voorwaardenloos en onbaatzuchtig).

Ik hou van je, maar kan ik je zelfs verdragen?

Als ik zeg “I like you” (ik zie je graag), dan weet je onmiddellijk dat ik graag bij je bent en dat die aanwezigheid veel gemakkelijker zal zijn dan wanneer ik zeg “I love you” (maar misschien vind ik je nog steeds de grootste eikel van de wereld en ben ik liever ergens anders). Houden van heeft in die zin een veel ruimere betekenis en staat helemaal los van of ik graag bij je ben, of dat zelfs prettig vinden.

Like verliest snel iets van zijn betekenis als je het in een enkel Nederlands woord probeert te vertalen, en in elk geval is het veel concreter (in termen van beleving en gedrag) dan love. Als ik zeg “I like you” dan is het uitgesloten dat ik een andere beweging heb dan dat ik graag bij je wil zijn. Je kan van je grootste vijand houden, en van de meest irritante mens, je kan houden van iedereen als principiële levenskeuze, maar het is uitgesloten dat je vanuit eerlijkheid kan zeggen dat je iedereen leuk vindt en graag ziet. Er zit eenvoud en eerlijkheid in dat woord ‘Like’, en schoonheid.

Hoe leuk vind jij jezelf eigenlijk, en wat beïnvloed  dat zelfbeeld?

Als je aanpast dan lever je iets in

De vertaalde stelling “De beloning van aanpassen is dat iedereen je leuk vindt behalve jij zelf” verwijst naar een prijs die je betaalt als je voor aanpassen kiest. Je verliest dan waardering voor jezelf ten gunste van een positief oordeel door je omgeving. Je levert iets in van wat je eigenlijk wilt of zou doen, in ruil voor het lidmaatschap van de groep waar je bij bent of deel van wilt zijn.

Doen wat hoort en normaal is?

Als kind hebben velen van ons geleerd dat het zo moet: Je doet dingen omdat ze nu eenmaal horen, normaal zijn, of door je omgeving verwacht wordt, en je wordt als kind afgeremd (en later behoor je dat zelf te doen) in het volgen van je egoïstische impulsen. We noemen dat beschaving, en jezelf terughouden is een kernkwaliteit van deelname in de mensencultuur. Een voordeel is dat je door dit terughouden, door dit inpassen en aanpassen, gemakkelijker jezelf in een mensengroep kunt legitimeren en handhaven, en dat is belangrijk voor veiligheid en welvaart.

Door te leren aanpassen leer je hoe je ervoor kunt zorgen dat een groot deel van je behoeften vervuld worden, en dat je deel bent van een gemeenschap waarin waarde wordt uitgewisseld en waarin mensen elkaar diensten verlenen en helpen. Dat past ook in een gemeenschap dat groot en succesvol is geworden doordat leden van de gemeenschap zich specialiseerden en daarmee dienstverlener werden aan anderen.

Er zit ook een emotionele, meer primitieve, behoefte onder, een inprenting die over pure overleving gaat en die diep in ons wezen is ingebouwd. Groepslidmaatschap en de acceptatie door anderen is zo belangrijk onder mensen dat voor velen het woord egoïsme een hoogst negatieve betekenis heeft. Hoe egoïstisch onze motieven ook zijn, we mogen het niet beamen of openlijk volgen, zelfs niet naar onszelf.

Aanpassen is hoogst nuttig en rationeel

Je ouders leerde je aanpassen om rationele redenen. Niet alleen was het gemakkelijker voor henzelf als je aanpaste, ook voor je toekomst is aanpassen een nuttige vaardigheid. Mensen zijn groepsdieren die in een complex sociaal netwerk samenleven, waarin subtiele en minder subtiele balans aanwezig is van onderlinge dienstverlening. Van elk groepslid wordt verwacht dat hij bijdraagt aan de groepswaarde, en dat hij zich beweegt binnen wat de groep als geaccepteerd gedrag of cultuur hanteert.

Alleen staan is onveilig

Net als in het dierenrijk bij kuddes en sociale diersoorten gebruikelijk is, is het gevaarlijk om alleen te staan. Je hebt dan over het algemeen minder toegang tot hulpbronnen en veiligheid, en bent vaak ook minder aantrekkelijk voor paringspartners (uitzonderingen daargelaten). De angst voor alleen staan zit diepgewortelt in onze blauwdruk, en in allerlei fasen van ons leven is dat ook terecht.

Ook leiders passen zich in grote mate aan

De grote leider mag dan een eenling lijken en toch alle prijzen krijgen, maar in de praktijk moet die leider weldegelijk in staat zijn zich te vestigen binnen een groep en zich te schikken in een rol en verwachting. Het is niet gemakkelijk om een groep voldoende achter je te krijgen dat je langdurig een leider mag zijn, en het lukt pas goed nadat een voldoende groot deel van een groep je als zodanig heeft aanvaart.

Als een voldoende groot deel van een groep je heeft aanvaard, wordt het makkelijker. Hun volgen promoot en legitimeert je leiderschap naar anderen. Om daar te komen heeft een leider doorgaans aardig wat jaren moeten oefenen en werken, leren hoe zich te gedragen. Het kan hooguit wat versneld worden doordat hij van anderen in een positie van autoriteit leent, doordat die hem openlijk goedkeuren en naar voren schuiven, maar dan nog zal hij zich eerst moeten bewijzen zowel in leiden als inpassen en aanpassen.

Een leider moet meestal zo vaardig zijn dat hij de nodige aanpassingsvaardigheden kan toepassen of saboteren naar gelang zijn doelen. Zonder het vermogen om geloofwaardig te liegen verliezen de meeste leiders snel hun positie. Voor succes in de mensenwereld is het vooral nodig dat je gesocialiseerd bent en in staat lid van een groep te zijn, wat betekent dat je een plek in de groep krijgt met een aanvaarde rol en dat je dus enigszins populair en geliefd bent. Je moet in staat zijn te doen zoals de groep verwacht in de rol die je van de groep hebt gekregen.

De prijs van aanpassen

Dus nu lees je deze stelling, en voelt in jezelf of het klopt of niet, of het resoneert. En wat dan? Je weet dat je een prijs betaalt als je aanpast, vooral in de achting die je hebt voor jezelf, en staat steeds voor de keuze om eerlijk te zijn naar (en over) je eigen impulsen en behoeften of om de behoeften en impulsen van anderen in je omgeving voorrang te geven. Je kunt een tussenweg zoeken door compromissen te sluiten (oftewel proberen om je impulsen enigszins te verenigen met de behoeften van anderen met wie je een relatie staat) maar dan vervult niemand zijn behoefte optimaal.

Is aanpassen aan de wil van anderen altijd slecht?

Je kunt inmiddels bedacht hebben dat je dus nooit meer wilt aanpassen, en dus meet je jezelf de houding aan dat je nooit meer aanpast en altijd alleen je eigen wil volgt. Ik wil het, want ik wil het, en zie me er maar eens van af te brengen! Strijdlust, ik ken het goed. 🙂 Is dat wat het alternatief is van aanpassen? Nee, niet echt, dit is slechts het overschreeuwen van jezelf en een poging om je omgeving te intimideren, en het helpt je ook niet om een prettiger of meer gelukkig mens te zijn.

De sociaal terrorist

Als je op dergelijke manier je omgeving terroriseert en je afscheid, zal je merken dat je ook dan in jezelf tekorten opbouwt. Doen wat je omgeving wilde blijkt dan niet het grote probleem te zijn. Het doen wat je omgeving wilde terwijl dat niet je eigen keuze was, is dat wel. Maar om die keuze te maken, moet je wel eerst de vrijheid in jezelf hebben om dat te kunnen, en dan komen we op het terrein van gewoonte en innerlijke druk die eigenlijk duidt op stress, spanning of angst die zich in je opbouwt als je anders wil of doet dan je omgeving wilt.

Hoe groot is je aanpassingsstress?

Veel mensen hebben last van dat soort aanpassingsstress, vooral degenen die allergisch zijn voor oordelen van anderen over hen. Zij verdragen zelfs niet de kennis dat een ander wel eens iets anders zou kunnen denken dan dat zij perfect zijn. Heel lastig als je stressniveau zo hoog ligt, en moeilijk om dan echt vrij te zijn. Met een dergelijk stressniveau zal je waarschijnlijk voortdurend in oorlog leven, slechts getemperd voorzover je een mensengroep kunt vinden die zich heel mild toont (en waarschijnlijk niet altijd zo open en eerlijk is over hun waarneming en gevoelens).

Eerlijkheid is regelmatig moeilijk te ontvangen, vooral als je nog neigt naar versmelting en leeft  in innerlijke aanpassingsdwang. Als je eerlijk bent naar jezelf zal je merken dat de dwang die je voelt, waardoor je zo allergisch reageert op oordelen, vooral je eigen angst en paniek is om vooral aanvaard te worden door anderen. En die paniek heb je dan waarschijnlijk veelvuldig botgevierd op de eerlijke deelnemers van je gemeenschap en op toevallige voorbijgangers in je leven.

Lijken op je pad, verbrande huizen en bruggen

De kans is groot dat er relaties in je verleden zijn die je hebt verbroken uit pure stress in jezelf. Je moest wel gaan, of zij moesten weg, omdat je zo’n rotgevoel kreeg van de ontmoeting. Compromis op compromis, of regelrecht inleveren en onderwerpen, tot je daar niet meer toe in staat was, tot je zo uitgeput of gekweld was dat je de ander niet meer verdroeg.

Een trieste constatering, en dan nog wijt je het misschien aan een slechte wereld of gewoon die moeilijke mensen die van alles verwachten en maar hun oordelen en invullingen op je plakken. Als je maar de juiste mensen tegenkwam… zucht.

Moeilijke waarheid

Niet dat jij anders deed naar hen, natuurlijk, maar dat erken je liever niet. Dan zou je naar jezelf moeten kijken en erkennen dat je niet zo eerlijk bent en dat je ook niet zo prettig bent om mee samen te leven met je geëis, geklaag en gemopper. Je weet het, maar bent zelfs niet in staat het te erkennen. Je wilt vooral erkend en bewonderd worden. Teveel waarheid.

Als je niet zoveel stress voelde in je lichaam en denken, dan zou je misschien kunnen kiezen wanneer je de behoefte van een ander uit keuze voorrang wil geven. Dan kan je werkelijk geven omdat je daar blij van wordt, omdat je zelf wil. Je moet dan wel eerst nee kunnen zeggen en jezelf daar goed over voelen.

De angsthaas in jezelf

Zoals aangegeven lever je ook bij compromissen in, met als gevolg dat je toenemend ontevreden wordt over jezelf en je situatie. Vreemd natuurlijk omdat je zelf besluit tot die compromissen, maar het is gewoon gemakkelijker om te zeggen dat anderen je dwongen dan om je eigen aanpassingsdrang (angst voor af te wijken en reacties) te bekennen.

Angst is een lastige emotie om aan jezelf toe te geven, want wie wil er nu een angsthaas zijn? Jij niet toch? Dus werk je hard om jezelf te leren zijn, wat betekent dat je begint af te leren om aan te passen en jezelf wat minder gevoelig probeert te maken voor sociale druk. En ondertussen dans en mediteer je je suf en doet aan yoga om je stressniveau te verlagen en vrijer en blijer te worden.

Echter terwijl je stappen neemt, jezelf probeert te veranderen en met meer assertief gedrag oefent, test je tegelijkertijd de acceptatie van dat gedrag binnen de groep of omgeving. Je verwacht dat ze akkoord gaan met de nieuwe jij die je jezelf noemt, ook al doe je net of het je niet uitmaakt en roept hard dat ze je maar moeten nemen zoals je bent. Je wilt jezelf zijn, maar niet alleen staan in het jezelf zijn.

Herkenbaar? Klinkt het echt of je al vrij bent van groepsinvloeden?

Jezelf leuker gaan vinden

Dus als aanpassen ten koste gaat van jezelf leuk vinden, ten koste van blij zijn over jezelf en je leven, wat dan? Beginnen met jezelf leuker vinden? Proberen de positieve oordelen over jezelf te hebben zoals je wilt dat je omgeving heeft? Dat zal niet gemakkelijk blijken zolang je nog vol met onprettig gevoel zit en weet hoe onplezierig je gedrag kan zijn. Er is veel bewijs van dat je niet perfect bent en dat weet je ook goed, je bent misschien wel je eigen grootste criticus.

De beste weg naar zelfwaardering is eigenlijk om iemand te zijn (of desnoods worden) die waardig is om leuker door jou gevonden te worden. Dat is andere koek!

Je zult dus trouwer moeten zijn aan je eigen impulsen en behoeften, wat betekent dat je in elk geval in het begin enige spanning zult moeten verdragen van het uit de groep komen te staan of van groepsoordelen. Het groepsoordeel is sowieso gebaseerd op hoe je was in het verleden en wat de groepscultuur is, dus bij verandering zal men je met meer of minder kracht uitnodigen om terug te gaan naar de situatie van voorheen. Blijf je overeind, of geef je weer toe?

Verdien je eigen respect en waardering echt

Begin eens met datgene te doen wat nodig is om jezelf goed genoeg en interessant te vinden. Welke versie van jezelf zou je waardering, achting en liefde verdienen? Wat is er nodig om blij te worden van jezelf en van je leven? In welk leven zou je misschien zelfs enthousiast kunnen zijn over hoe je het leeft en wat je meemaakt? Hoe zou je leven dan anders zijn? De beste versie van jezelf is de versie die jou enthousiast maakt over jezelf.

Anders dan dat zal je het niet volhouden om jezelf lief te hebben, omdat je ook wel weet hoezeer je jezelf in de steek laat en hoe ontevreden je onderliggend bent over hoe je je gedraagt en wat de uitkomsten daarvan zijn. Het spiritueel ideaal van zelf-liefde als eerste liefde, kan niet bereikt worden als die liefde op een leugenachtig fundament staat. Je moet jezelf dus waardig leren zijn, en je eigen respect verdienen door je keuzen. Wat is er werkelijk voor nodig om jouw respect te verdienen, en enthousiast over jezelf te worden?

Maak jezelf zichtbaar, om te beginnen voor jezelf

Er is al genoeg middelmaat, laat je maar zien! Ga voor wat klopt voor jou, en laat anderen hun leven en meningen zelf maar bepalen. Als je wilt helpen, help, als je wilt creëren, creëer! Maar doe het allereerst omdat het klopt voor jou, en je daardoor een goed gevoel hebt over je leven en jezelf. En als je dat doet, dan zal je ook merken dat je steviger zult zijn, en minder gevoelig voor andere meningen over wat je doet en hoe je bent. Als alles in je klopt volgens je eigen blauwdruk, dan ben je vrij om zelf te kiezen hoe je vaart en wanneer je stuurt.

Accepteer dat anderen oordelen vanuit hun eigen blauwdruk

Anderen zullen er natuurlijk iets van vinden, maar dat is gewoon hun blauwdruk. Hun reactie komt voort uit wat klopt in hen, en als je anders bent dan wat klopt in hen, dan daagt dat hen uit in hun belevingswereld en idee over vrijheid en mogelijkheden. Misschien zijn ze stiekem ook wel jaloers op je eigenheid, en is het gewoon hun eigen angst die ze naar je toe brengen. Indirect geven ze misschien wel uiting aan hun angst om jouw voorbeeld te volgen.

Misschien heb je altijd gedacht dat ze wilden dat je je aanpaste, en misschien is je met strenge harde handen aangeleerd dat er pijn volgt op het afwijken van de groepsnorm. Maar als je nu kijkt, zou kunnen blijken dat ze eigenlijk op een onnavolgbare manier aan je vroegen: leer me hoe ik ook zo vrij en zelfstandig kan zijn!

Wat betekent het om eerlijk te zijn, of autonoom?

Leren om autonoom te zijn is helaas niet zo gemakkelijk en is onmogelijk in een omgeving die je niet uitdaagt in je vermogen om jezelf te kalmeren en op stevige benen te blijven staan. Autonomie omvat dat je zelfstandig doelen kunt kiezen en volgen terwijl je zelf je gevoelens bepaalt en vast weet te houden terwijl je merkt dat je omgeving daar ook gevoelens over heeft en reageert. Het vermogen om de gevoelens in jezelf te reguleren (vooral je stressvolle- of angstgevoelens) enigszins onafhankelijk van de gevoelens die je in je omgeving waarneemt, en zonder dat je uit contact met die omgeving hoeft te gaan, is waar werkelijke autonomie begint.

We zijn van nature heel gevoelig voor de gevoelens van soortgenoten, en we zijn nog gevoeliger wanneer anderen tot onze eigen groep behoren, en zelfs zonder dat we dat door hebben reageren we op elkaars staten en gevoelens. We projecteren heel snel en vaak onze angsten en overtuigingen op anderen waardoor we druk voelen om ons aan te passen of anderen te bewegen zich aan te passen. En ofschoon die stress is wat ervoor zorgt dat we ons aanpassen, zeggen we graag dat we wel moesten alsof anderen macht hebben over keuzen die wijzelf maakten.

Eerlijk worden zodat onze keuze meer klopt met wat in ons is

Vanaf het moment dat je besluit om eerlijk te worden naar jezelf, kan je niet meer anders dan die angst onder ogen zien en leren kennen en verdragen. Als je ook eerlijk naar je omgeving wordt dan ga je kleur bekennen en de bereidheid tonen om te aanvaarden dat er reacties zullen zijn en dat je die aantrekt.

Dan zeg je niet meer dat anderen je met rust moeten laten of accepteren, want als ze dat deden dan hoefde jij niet meer autonoom of authentiek te worden. Je gaat je ook niet keer op keer terugtrekken, want dat zou slechts een vlucht zijn uit de invloedsfeer van anderen om jezelf te kalmeren, dat zou geen echte autonomie zijn net zo goed als schreeuwen dat je een free spirit bent niet echt op autonomie wijst.

Autonomie betekent vooral zelfregulatie

Nee, als je werkelijk wilt leren autonoom te zijn dan leer je hoe je de rust in jezelf kan herstellen en jezelf kalmeren ondanks alle angsten en reacties in jezelf. Dan leer je zelfstandig kiezen en bewegen onafhankelijk van alle reacties in je omgeving, alleen volgend als dat klopt voor jou en jouw keuze is.

Naarmate je daarin meer en meer merkt hoe je kleine stappen neemt en overwinningen behaalt, naarmate je jezelf steeds beter leert kalmeren en reguleren, krijg je de prijs van autonomie in de vorm van steeds meer waardering voor de held die je bent door je sociale angst aan te gaan. Gelukkig is autonoom zijn veel gemakkelijker dan leren om het te worden.

Doorbraakmomenten

En op weg naar de authentieke versie van jezelf zal je waarschijnlijk merken dat er podiums zijn in het leren autonoom te zijn. Er zullen momenten zijn waarop je merkt dat opeens iets lukt wat je eerder niet lukte, je kan het ook doorbraakmomenten noemen. Dan merk je dat je brein nadat hij misschien wel lange tijd heeft aangemodderd, fouten heeft gemaakt en stressgevoelens heeft gegeven, opeens doorheeft hoe iets werkt, en vanaf dat moment zal dat ene ding gemakkelijker zijn.

Verder leren in nieuwe situaties

En dan kom je op dat nieuwe niveau van autonomie weer nieuwe situaties en uitdagingen tegen waar je dan weer in kunt leren. En elke keer dat je wilt stoppen met leren, loop je weer tegen de prijs aan van aanpassen. Hopelijk vind je dan keer op keer de motivatie om weer verder te leren en eerlijker te zijn naar en over jezelf.

De weg naar autonomie loopt via angst en verlies

Er is geen garantie dat de mensen die je nu om je heen hebt ook zullen blijven wanneer je gaat ontwikkelen. Als de mensen in je omgeving niet meegroeien in autonomie, dan is het ook waarschijnlijk dat de relatie een andere inhoud en betekenis krijgt en dat zo iemand op een andere afstand gaat staan of zelfs verdwijnt. Dat maakt dit leren soms ook extra angstig, en kan drempels veroorzaken waarin je misschien twijfelt of je nog wel bereid bent door te gaan. Voor een mens is het verlies van een belangrijk persoon een pijnlijk iets, en dat zal aandacht nodig hebben.

Angst voor verlies als oefenmoment

Het dreigende verlies van een belangrijk persoon is ook weer zo’n oefening in zelfregulatie en moment waarop je kan oefenen met je vermogen om jezelf te verzorgen en kalmeren. Je zult een manier moeten vinden om te aanvaarden dat anderen misschien niet meer passen bij de nieuwe meer eerlijke jij, en dat jij ook niet meer voldoen kan aan wat zij willen en misschien nodig hebben. Dat zijn belangrijke drempelmomenten waarin het van belang is om in contact te blijven met wat er in je afspeelt, vooral je gevoelens.

Gevoelens zijn een eigenschap van het lichaam

Ofschoon algemeen gedacht wordt dat omdenken (herkaderen) de beste manier is om gevoelens te kalmeren, zijn gevoelens doorgaans vooral een uiting van lichamelijke processen waar we als minder autonoom persoon per definitie nog onvoldoende regulatiewijzen in ontwikkeld hebben. Het veranderen van onze gedachten werkt doorgaans niet zo, al denken de meesten van ons dat het verhaal dat we over het gevoel vertellen heel belangrijk is.

Soms is professionele hulp sneller

Op weg naar autonomie gaan we daarin leren, gaan we leren over onszelf en hoe we reageren op gevoelens en wat werkt in dat kalmeren, en soms kan het prettig zijn om daarbij een therapeut of coach te benutten, bijvoorbeeld iemand die ervaren is in lichaamsgerichte therapie of kalmeringstechnieken zoals hartcoherentie of somatic experience. Vooral iemand die snel overwelmd raakt, of bevriest, als gevolg van traumapatronen kan baat hebben bij wat professionele hulp.

Traumapatronen ontstaan door een moment waarop de controle over de autonomie en ruimte vaak abrupt, soms langdurig, is verloren en grenzen en veiligheid kunnen dan belangrijke thema’s zijn die gepaard gaan met sterk lichamelijke reacties en gebrek aan zelfregulatie. Soms is dan een lichamelijke benadering of gebruik van hypnose de enige toegangsweg om de patronen weer om te buigen.

Leren liefdevol afscheid te nemen en vrij te laten wie niet vrij wil zijn

Ondanks het dreigend verlies kan de verbinding blijven en de liefde ook, maar je zult daar dan samen andere betekenis aan geven en het niet meer vertalen in een krampachtig vasthouden. Misschien is het lastig als de ander niet begrijpt wat je probeert te doen en liever boos blijft dan te aanvaarden dat je verandert en het verlies te voelen. Die ander is vrij in zijn reactie, net als jij, en de druk die je misschien voelt wijst je nog op je verlangen om de relatie te behouden ten koste van je eigenheid. Vroeger had je bakzeil gehaald en aangepast, hoe reageer je nu? Opnieuw een leermoment.

In zo’n geval zal je iemand liefdevol vrij moeten laten om autonoom te blijven, terwijl je verbonden blijft en blijft voelen. Onderwijl blijf je trouw aan je intentie en wat je geleerd hebt en wat je verder nog wil leren. In dat geval ben je bereid om je eigen angst en pijn te voelen, en ook het gemis en verlies als er een afscheid is.

De bereidheid de verbinding te voelen en aanwezig te blijven

Je weet inmiddels dat vasthouden niet goed is voor jou noch die ander die je lief hebt. Net als ouders met kinderen zal je mensen laten verder gaan in het vertrouwen dat het goed zal zijn. Je zult merken dat elke keer dat je toestaat dat iemand gaat je er ook iets voor terugkrijgt, iets dat je daarvoor nog niet had in jezelf. Om autonoom te zijn wordt je bereid om alles wat in de verbinding voelbaar wordt ruimte te geven, en daarin aanwezig te blijven. Die bereidheid en je groeiende vermogen tot zelfregulatie is wat de grenzen van je autonomie bepaalt.

Autonomie viert en koestert en laat vrij

Je zult anderen vrijer laten naarmate je ook zelf meer vrijheid in jezelf vindt, vrijheid door zelfregulatie, en daarmee zal je steeds meer ontdekken hoezeer je gedreven werd door ongemakkelijke gevoelens in je lijf. Je leren over de stroom in je leven en ontwikkelt een ruimer referentiekader. Je wordt verantwoordelijk voor jezelf.

Is dat iets heel anders dan wat je nu leeft? Misschien wel, of misschien weet je het nog niet. Het zal een interessante ontdekkingstocht kunnen zijn, met veel spannende momenten en avonturen. Is de prijs het waard? Ik hoor graag je antwoord. Deel hieronder wat in je is en geef het door.