Wat zijn familieopstellingen?

Familieopstellingen worden al 35 jaar gebruikt onder allerlei namen. Het is de uitvinding van Bert Hellinger, een Duitse ex-missionaris die de wereld veranderde. Je vindt familieopstellingen nu bij coaches, psychotherapeuten, gezinstherapeuten, kindertherapeuten, psychosociale begeleiders, organisatieadviseurs en zelfs bij sjamanen en mediums. De toepassingsmogelijkheden lijken bijna onbegrensd en de lessen en oplossingen zijn altijd indrukwekkend. Keer op keer laat de methode van Bert Hellinger je ervaren, dat wat van belang is zich op een heel ander niveau afspeelt. Dat niveau was onzichtbaar, maar is dat niet langer. Kom ontdekken, of nog beter: Kom ervaren. We beginnen met “Wat zijn familieopstellingen?” en natuurlijk “Wat kan je ermee?”. Een introductie in familieopstellingen.

Wat zijn familieopstellingen?

Familieopstellingen is de oorsprong van een werkgebied dat “systemisch werk” heet. Systemisch werk is een verzamelnaam voor onderzoeks- en oplossingsmethoden die opstellingen gebruiken om tot antwoorden en verandering te komen. Het onderzoek kijkt naar een vraag, door de context te onderzoeken waarin de vraag en diens vraagsteller zich bevinden.

Onbewuste beïnvloeding door groepslidmaatschappen

Fenomenen staan niet op zichzelf en worden onzichtbaar, en volstrekt onbewust, beïnvloed door onze groepslidmaatschappen en innerlijke beelden. In systemisch werk, dus ook in familieopstellingen, kijken we daarom naar de context van dit lidmaatschap om de betekenis en werking van een fenomeen dat we willen veranderen te ontdekken.

Dit betekent dat de oorsprong van een persoonlijk “probleem” wordt gezocht in iets dat zich afspeelt in een groep (familie van herkomst, gezin) waarvan je lid bent. Het familiesysteem is echter niet het enige systeem waar je lid van bent. Velen van ons zijn bijvoorbeeld ook werknemer van een bedrijf en behoren tot een nationaliteit en land, hebben relaties, enzovoort.

De familie, onze eerste relatie tot voorbij de dood

Al dat soort feiten heeft invloed op ons, die we via opstellingen kunnen onderzoeken. Het begint bij onze familie van oorsprong, dat is de eerste en krachtigste relatie die in alles doorwerkt, ook als we dat niet willen. We zijn ongelooflijk loyaal aan ons eigen familiesysteem (ook als je ogenschijnlijk je oorsprong ontkent of afwijst) en dat werkt zonder dat we ervan bewust zijn in alles wat we doen door.

Liever familieopstelling dan systemisch werk

Omdat familieopstellingen de meest bekende term is, gebruik ikzelf die term vooral, ofschoon wat ik feitelijk opstel niet perse familieleden zijn. De term systemisch werk is echter te onbekend buiten vakgenoten, dus gebruik ik liever de term familieopstellingen.

Je komt altijd uit bij iets in je familie

Mijn ervaring is ook dat alle andere elementen in andere opstellingen als onderlaag altijd het familiesysteem hebben, dus daar kom ik wel vaak uit. Dat is trouwens ook de ervaring van Bert Hellinger en de reden waarom hij eigenlijk nooit anders doet dan familieopstellingen.

Als ik zeg familieopstellingen mag je bij mij dus voortaan denken “systemisch werk”. Ik ben niet beperkt in wat ik opstel en laat de richting van onderzoek bepalen door wat zich in de opstelling toont en wat betekenisvol is voor een vraagsteller.

Vele namen voor familieopstellingen

Binnen systemisch werk vind je (naast familieopstellingen) allerlei opstellingen terug die namen hebben als organisatieopstellingen, systeem-structuuropstellingen, symbolische opstellingen, opstellingen van het verlangen, relatieopstellingen, imaginaire opstellingen (die doe je in je hoofd), tafelopstellingen (doe je met steentjes, post-it’s of poppetjes op een tafel), coachingsopstellingen, orgaanopstellingen, trauma-opstellingen, de beweging van de ziel en zelfs opstellingen met paarden.

De begeleider is waar familieopstellingen zich ontwikkelen

Het rijtje namen is lang en zal zich ongetwijfeld nog uitbreiden wanneer weer iemand zich op een andere manier wil onderscheiden en pretendeert het beter te doen. De ontwikkeling zit echter niet zozeer meer in de methode dan in elke begeleider zelf.

Elke begeleider komt met eigen mogelijkheden en beperkingen, en ook begeleiders hebben een familiesysteem die hen beweegt. Alles wat zijzelf nog niet hebben opgelost zal in hun werk mee resoneren, en soms ontdek je dus een veel terugkerende beweging in de opstellingen  van een begeleider en is het legitiem om de betekenis daarvan te bevragen. De methode is in zichzelf oordeelvrij, maar niet elke opsteller is dat ook.

Deze methode is zo werkzaam als de begeleider of opsteller kan volgen. Liever dan de methode aan te passen aan je voorkeuren (en daarmee je eigen beperkingen in te bouwen) kan je misschien eens een eigen opstelling doen om te achterhalen wat je beweegt. Labels als het nieuwe opstellen zijn vooral door marketing gedreven.

Wat blijkt opgelost na de familieopstelling?

De toets is echter steeds wat het teweeg kan brengen in de vraagsteller die als cliënt zijn probleem opgelost wil zien of een kans of verlangen ingevuld wil hebben. Het bewijs van vaardigheid ligt hem in het vermogen de vraagsteller te bewegen en werkelijk iets op te lossen. Dat oplossen mag je trouwens letterlijk nemen, want gevoelens en patronen kunnen echt oplossen en dus vanzelf verdwijnen als gevolg van een opstelling.

Hoe werken familieopstellingen?

De verschillende namen zijn eigenlijk niet zo belangrijk, omdat al deze opstellingen in principe hetzelfde werken en doen. Ze zetten de elementen van een systeem neer in een ruimte en onderzoeken de elementen en de relaties tussen de elementen. Een systeem is niets anders dan een groep. Een groep bestaat uit mensen die in relatie tot elkaar staan en vormen daarmee een systeem. Je familie met iedereen die deel uitmaakt van die familie is ook een systeem (je gehele stamboom).

Als ik een doel in relatie breng met degene die dat doel heeft en diens hulpbronnen en belemmeringen, dan heb ik ook een systeem gemaakt met vier elementen die in relatie tot elkaar staan. Een element in een systeem kan dus alles zijn wat voor een vraagsteller betekenisvol is en in relatie staat tot anders elementen die voor de vraagsteller betekenisvol zijn.

Dat verklaart ook de vele namen, want waar ik in familieopstellingen vooral familieleden opstel, zal in een organisatieopstelling de oprichter van het bedrijf, de bedrijfsmissie, de directeur, de medewerkers, de afdelingen, de klanten, de markt, en de concurrenten betekenisvol zijn en een systeem vormen.

Naamdiversiteit beoogt vooral vraagstellers te selecteren

De verschillende namen zijn echter merendeels bedoelt om naar potentiële vraagstellers aan te geven hoe de methode gebruikt wordt (een-op-een in een ruimte, in groepen met representanten, of op een tafel) of welk type elementen er verwacht worden. Opstellingen van het verlangen is een enigszins uitgeklede vorm van familieopstellingen waarbij de uitleg van een opstelling meer uit het psychotherapeutisch denkmodel wordt gehaald, maar daarmee bepaalde diepere lagen worden uitgesloten.

Beperkingen van een sociaal contract tussen vraagsteller en begeleider

Coachings- of organisatieopstellingen bevestigen in hun naam dat ze op een meer zakelijke doelgroep zijn gericht waarin het niet echt passend wordt geacht om het over familie te hebben. Het betekent niet dat de invloed van de familiesystemen daar niet ook meewerken, maar daar mag dan meestal niet over gesproken worden. Het contract tussen cliënt en begeleider staat dat daar gewoon niet toe. Ook met een dergelijke beperking kan de methode nog steeds zinvol gebruikt worden voor vragen die binnen die context spelen.

De oorsprong van familieopstellingen

Het begon allemaal met de familieopstelling en Bert Hellinger die ontdekte dat heel wat verschijnselen in ons leven in relatie stonden tot gebeurtenissen in onze familiehistorie. Het beperkt zich niet tot de levende familie of zelfs de bij een persoon bekende familiegebeurtenissen, maar gaat veel verder terug. In zijn ervaring als missionaris in Afrika had hij gemerkt dat de Zulu’s daar geen van de bij ons zo gewone problemen hadden tussen de generaties. Hij leerde daar veel.

Psychodrama wordt familieopstelling

Bert Hellinger begon met iets dat in de gezinstherapie al gebruikelijk was. Het heet daar psychodrama en werd gebruikt door de beroemde Amerikaanse gezinstherapeut Virginia Satir. Virginia werkte als eerste met hele gezinnen tegelijk en maakte een soort toneelstukje van de gezinsproblemen waarin de representanten instructie kregen voor een houding, beweging of zin.

Wat Bert Hellinger vervolgens ontdekte was dat als je een vraagsteller zijn innerlijk beeld (dat ruimtelijk is) in de ruimte laat opstellen (waarbij representanten voor familieleden intuïtief een plek krijgen), dat je dan helemaal geen instructie hoefde geven. Het bleek dat mensen op zo’n plek op magische wijze informatie bleken te hebben die klopte voor de persoon en diens plek.

Nieuwe mogelijkheden doordat familieopstellingen zelf informatie bevatten

Die vaststelling gaf opeens een heel nieuwe mogelijkheid. Je hoefde dus helemaal niet te manipuleren of instrueren, maar kon simpelweg kijken en vragen stellen aan representanten. En je kon experimenteren met het verplaatsen van representanten en ontdekken wat er dan veranderde in de gevoelens en relaties. Let wel: de aangewezen plek heeft de informatie, de representant is slechts een manier om die informatie te “lezen” (wat representanten vervangbaar maakt).

Familieopstellingen zijn schaal-onafhankelijk

Het maakte ook niet uit op wat voor schaal je de opstelling deed. Een opstelling met poppetjes op een tafel, waarbij de begeleider of vraagsteller met zijn vinger contact maakt met zo’n plek en daarmee toegang krijgt tot de informatie, werkt hetzelfde als eenzelfde opstelling in een grote woonkamer met deelnemers die erop gaan staan. Het gaat om de plek, niet om de schaal van de opstelling. Dat is handig, omdat het betekent dat je het overal kan doen zowel individueel als in groepen.

Betekenisvolle informatie, een objectieve bron

Je kunt je voorstellen dat het een geweldige ontdekking was, want als deze informatie inderdaad betekenisvol is en klopt voor datgene dat onderzocht wordt, is er opeens een objectieve bron van informatie die niet gefilterd wordt door ons denken.

We kunnen via familieopstellingen dan toegang krijgen tot patronen en ordeningen zoals ze zijn, los van wat wij denken of willen, en hebben ook een manier om te onderzoeken wat de effecten zijn van veranderingen. Er ging een wereld voor ons open.

Het belangrijkste is dat het werkt

Er zijn wel theorieën die verklaren hoe het kan dat dergelijke informatie op die manier kan ontsluiten, maar eigenlijk weten we slechts DAT het werkt en niet echt waarom en hoe. Dat is ook niet belangrijk, want als het werkt dan kunnen we het gebruiken en dat is in de afgelopen 35 jaar steeds meer gedaan met veel succes en nieuwe inzichten.

Naast mensen die het gebruiken zoals Bert Hellinger, zijn er natuurlijk ook velen geweest die zo zijn begonnen en het vervolgens hebben aangevuld of veranderd (niet altijd ten goede). Het is een nog steeds levend en zeer gewaardeerd vakgebied.

Waar zijn familieopstellingen voor geschikt?

De populariteit van familieopstellingen is niet voor niets, want het is een zeer werkzame en snelle weg naar een oplossing voor veel zorgen en problemen. Het kan antwoorden geven en vastzittende patronen losmaken waar alle andere inspanningen faalden. In algemeenheid proberen opstellingen betekenis te ontdekken en positieve verandering aan te brengen vanuit een vraag van een cliënt.

Een familieopstelling kan snel hulp bieden aan chronische, zelfs terminale, zieke patiënten en hen in een andere meer krachtige en waardige staat helpen. Het kan psychische pijn en pathologie onderzoeken en het lijden erin verlichten. Het kan vragen rond leven, dood en zelfmoord beantwoorden en de pijn van nabestaanden verlichten, rouwverwerking versnellen of verzachten en biedt een concrete weg naar loslaten (meestal via een contra-intuïtieve beweging).

Het kan ook organisaties helpen om problemen op te lossen die hun voortbestaan en succes bedreigen, werknemers helpen beter te functioneren en bazen helpen om beter leiding te geven. Het lijkt alsof bijna elke vraag waarin mensen betrokken zijn zinvol met familieopstellingen te benaderen is. De vraag die als startpunt dient hoeft ook niet eens concreet te zijn, ook vage vragen geven zinvolle uitkomsten.

Inzicht in de feiten los van onze wil of ons denken

Familieopstellingen hebben ons ook veel geleerd over de feitelijke ordening in groepen en families, over de onzichtbare opoffering die velen van ons doen aan onze familie of de groep waaraan we verbonden zijn. Het leert ons concreet en tastbaar wat er aan de hand is als een relatie of groepsdynamiek niet goed functioneert en geeft ook mogelijkheden om de situatie diepgaand te veranderen. Het geeft antwoorden waarom mensen depressief worden of destructieve of afwijkende gedragingen vertonen.

Meer over ordening in familiesystemen

In mijn artikel Familieopstellingen en verbinding als centrale waarde kan je meer lezen over de systemische ordening in gezinnen en het familiesysteem. Als je deze ordening kent, volgt en respecteert, zal je merken dat de verhoudingen al rustiger worden.

De oplossing komt niet uit de begeleider maar uit de familieopstelling zelf

Het wonderlijke is steeds dat niet de adviseur of begeleider de oplossing bedenkt, maar dat de opstelling zelf informatie geeft die relevant blijkt te zijn. Je kunt dus, met je eigen zintuigen, zelf waarnemen wat er aan de hand is en wordt door de begeleider slechts begeleid in dat proces van ontdekking. Het is een beetje wonderlijk, maar het werkt… of je er nu in gelooft of niet. Dat is de grote kracht van familieopstellingen.

Belangrijke bijdragen van de begeleider

De rol van begeleider doet er zeker toe, ofschoon hij niet bepaalt wat de opstelling zal tonen. In mijn artikel Familieopstellingen begeleiden: Kan je houden van Adolf Hitler? heb ik hierover al uitgebreid geschreven. De begeleider heeft de rol om de cliënt te helpen in zijn vraag en uit dat verhaal te bepalen welke elementen zinvol opgesteld kunnen worden. Daarnaast “draagt” hij mee in het “systemisch veld” waaruit de informatie komt en die vanuit die gedragenheid in beweging kan komen.

Het lijkt of de begeleider veel bezig is met de opstelling en wat daar gebeurt, maar vaardige begeleiders zijn eigenlijk voortdurend vooral bezig met wat er in hun cliënt gebeurt en of die nog aangesloten is op wat zich afspeelt. Voor mij persoonlijk is de “aanwezig” van de cliënt (in zijn of haar lichaam) en zijn of haar vermogen om in een verandering mee te gaan, het allerbelangrijkst. De familieopstelling is slechts het voertuig om daar te komen.

De begeleider is ook bekend met de werking van familieopstellingen en de ordening in een systeem. Hij kan door zijn ervaring en kennis sneller en beter de patronen in het systeem herkennen en ze ontlasten door te (laten) erkennen wat nog niet erkend was.

Erkenning blijkt belangrijk om een systeem te ontspannen en patronen op te lossen en als begeleider moet je vooral ook degenen die afgewezen worden of die daderschap vertonen kunnen liefhebben. Kan je houden van Adolf Hitler? vraag ik als uitdaging daarin wel eens.

Voor de “beste” begeleiders is elk mens slechts een mens, niet beter of slechter dan anderen. De begeleider moet kunnen liefhebben wie het minst gemakkelijk lief te hebben is en kunnen begrijpen wat velen moeilijk vinden om te begrijpen.

Geen mens of beweging is taboe

Voor een begeleider als Bert Hellinger is geen daad of beweging taboe. Dat geeft hem veel meer vrijheid dan velen, maar maakt hem anderzijds ook omstreden bij mensen die niet alles van hem echt kunnen of willen volgen. Hij daagt hun grenzen uit en is daar niet voorzichtig in. Degenen die een stigma op dood hebben kunnen geschokt raken als hij iemand niet verder helpt die een duidelijke beweging naar dood toont. Hij kan die beweging respecteren en neemt hem niet altijd weg.

Daders en slachtoffers

Soms adviseert Hellinger zelfs een beweging naar dood, bijvoorbeeld ingeval een dader een moord heeft gepleegd moet hij die beweging maken. Dat betekent niet dat hij zelfmoord hoeft te plegen, zal ik meteen even toelichten, maar kan ook betekenen dat die dader voortaan zijn leven inzet voor iets groters dan zichzelf. Heling vindt plaats op het niveau van de ziel. Het gaat niet om vergeving maar om verzoening en dat vraagt compromisloze erkenning van het eigen aandeel.

Niet meer voor jezelf leven (dienstbaarheid aan iets groters) is dan de beweging naar dood. De moordenaar zou slachtoffers kunnen helpen of de gemeenschap. In het dragen van schuld is Hellinger enigszins streng: Iedereen moet zijn eigen aandeel dragen, daders en slachtoffers evengoed.

Eigen aandeel van slachtoffers, zeg ik? Inderdaad, als je het onderzoekt dan hebben slachtoffers vaak evengoed een aandeel die ze niet mogen afschuiven op de dader. Familieopstellingen zijn ook daarin heel eerlijk en zuiver, maar tegelijkertijd niet gemakkelijk.

Ook familieopstellers hebben grenzen

Het is de taak van een begeleider om het slachtoffer ook daarin te helpen. Dat kan alleen als de begeleider multi-loyaal kan zijn en heel eerlijk en open kan waarnemen. Familieopstellers kunnen niet helpen als ze zelf zo betrokken zijn in een daad, dat ze alleen vanuit medelijden met het slachtoffer kunnen waarnemen.

Ze zijn dan te loyaal aan het slachtoffer en wijzen (in zichzelf) de dader en zijn daad zo af dat ze deel van het probleem worden, in plaats van de oplossing. Ze kunnen alleen nog helpen als ze hun beperking doorhebben en opzij stappen, maar soms staat hun betrokkenheid bij het slachtoffer dat niet goed toe. Dan willen ze te graag helpen en houden vast waar ze beter kunnen laten gaan.

Ongetwijfeld resoneert iets van hun systeem of verleden hierin mee, maar ze kunnen de dader en zijn slachtoffer daardoor niet meer goed zien. Wat ze zien is slechts de pijn van het slachtoffer en een schuldige die gestraft moet worden. Op een dieper niveau zien ze niet eens de pijn van het slachtoffer, maar hun eigen, nog ongeheelde, pijn. Zowel slachtoffer als dader wordt daardoor miskend. Ze moeten dan eerst hun eigen wond helen.

Het gaat over liefdevol verbinden en dragen

In opstellingen straffen we nooit, we helpen slechts om schuld te erkennen en het eigen aandeel te dragen. In opstellingen helpen we te verbinden met anderen binnen het systeem. Ook een dader en een slachtoffer zijn verbonden met elkaar. Als de verbinding hersteld is, dan is hij altijd liefdevol en zacht. Pijn en boosheid zijn daar opgelost en leden van het systeem steunen elkaar in aanwezigheid. Een systeem in een dergelijke staat geeft sterke wortels om vanuit te leven en biedt veel innerlijke rust, harmonie en stevigheid.

Multi-loyaliteit van familieopstellers

Als je een opstelling begeleidt moet je er voor iedereen in het systeem kunnen zijn en moet je elke helpende beweging kunnen maken. Dat geldt in het bijzonder voor moeilijke of contra-intuïtieve bewegingen, omdat vaak daarin de oplossing ligt.

Het betekent wel dat je een groot hart moet hebben en dat je als mens al behoorlijk ver ontwikkeld moet zijn in allerlei thema’s. Ook de familieopsteller moet zich ontwikkelen om steeds meer thema’s aan te kunnen en ook zelf te verwerken wat mee-resoneert.

Loyaal aan daders

Vaak zal je in een heftige situatie je loyaliteit allereerst bij de een vermeende dader moet leggen, ook al ben je de enige die dat kan en krijg je de afkeur en het onbegrip van velen over je heen. Degene die het meest buitengesloten wordt heeft je bescherming nodig, juist omdat diegene wordt buitengesloten.

Liefde voor ouders, wanneer je client het niet voelt

Als je client zijn ouders heftig veroordeelt, misschien spreekt over misbruik, incest geweld, of gewoon afwezig ouders, dan moet je dus allereerst innerlijk loyaal kunnen zijn aan diezelfde ouders. Je doet dit uit liefde voor het systeem een de client omdat die zelf nog niet door heeft dat hij zijn eigen ouders ook is, en dat hij onderliggend blind loyaal is aan diezelfde ouders.

Hulpverleners in jeugdopvang zullen je vertellen dat hoezeer “probleemjongeren” hun ouders ook verketteren, die hen verwaarloosd of mishandeld hebben, dat wanneer zijzelf iets “lelijks” zeggen oer die ouders ze gerust een mes tussen de ribben kunnen krijgen.  Het kind heeft misschien pijn, maar is nog steeds onvoorwaardelijk loyaal als het erop aan komt. In familieopstellingen hoort iedereen erbij een heeft iedereen een plek. Er zijn geen uitzonderingen.

Opstellers zijn het eerste schaap over de dam

De begeleider moet altijd kunnen gaan waar slachtoffers en vraagstellers niet heen kunnen, zij banen de weg en zorgen dat het systeem in totaliteit gerespecteerd wordt en gedragen. Als zij het niet kunnen, moeten ze opzij stappen voor iemand die het in die situatie nog wel kan. Dat is dan de enige manier waarop ze nog kunnen helpen.

De vraagsteller dragen en begeleiden

Het tempo en de diepgang van een opstelling heeft veel te maken met de begeleider en diens vermogen om te dragen en begeleiden. Vraagstellers kunnen zo geraakt worden door wat ze ervaren dat ook zij steun en begeleiding nodig hebben. Ergens in de familieopstelling zullen zij hun eigen plek innemen om het eindbeeld direct te ervaren en een oplossende beweging te maken. Hierbij zullen ze vaak iets moeten doen dat moeilijk voor ze is, waardoor de steun van een vaardig begeleider die weet wat hij doet heel veel verschil uitmaakt.

Verandering als maatstaf voor succes

Ik weet uit ervaring hoeveel verschil een begeleider kan maken, zowel in het niet oplossen van een opstelling als in het oplossen. Uiteindelijk is het niet de opstelling die van belang is, maar wat de opstelling weet op te lossen in en voor een vraagsteller (de cliënt). Het is niet genoeg om nieuwe verhalen uit een opstelling te halen, of geraakt te worden in je emoties, dat is niet hetzelfde als het oplossen van de vraag.

Tranen zijn gemakkelijk genoeg te vinden, vraagstellers komen bijna om te huilen. Bert Hellinger zelf doet trouwens veel om vraagstellers in een volwassen positie en in hun kracht te houden. Hij ontmoedigt tranen daarom soms behoorlijk. Veelal komen ze in een innerlijk kind positie op zoek naar verzorging of uit misplaatst zelfmedelijden op zoek naar sympathie en die missen beiden kracht en verantwoordelijkheid.

Het gaat (in elk geval bij mij) om werking, en helaas heb ik vaak genoeg meegemaakt dat begeleiders de diepgang niet wisten te vinden of de ordening voldoende door hadden. Geen begeleider kan echter succes garanderen, want dat hangt net zo goed af van de vraagsteller en diens mogelijkheden als van het systeem dat wordt opgesteld. Verandering zou echter wel de inzet moeten zijn, omdat het is waar de cliënt eigenlijk voor komt. De besten lukt het vaker wel dan niet om dat te bereiken. Daarin ligt de kunst van helpen.

Waar de begeleider niet heen kan stopt het helpen

Ook hebben begeleiders soms grenzen in welke patronen ze willen herkennen. Sommigen zullen het moeilijk vinden om een slachtoffer een aandeel te laten hebben en anderen zullen uit angst dat de cliënt weggaat (en ze hem of haar niet verder mogen helpen) niet alles noemen wat gezegd moet worden.

Ook familieopstellers komen met hun eigen waarden en moraal, en ook zij kunnen oordelen hebben over sommige bewegingen en die uitsluiten. Dat maakt hen niet tot slechte begeleiders, maar geeft wel grenzen aan hun effectiviteit.

Mediumschap versus familieopstellingen

Het is misschien onvermijdelijk dat begeleiders hun eigen geloofssysteem in hun werkwijze inbrengen en er zijn genoeg begeleiders die mediumvaardigheden gebruiken om zelf informatie toe te voegen die niet zichtbaar blijkt uit de familieopstelling. Die meldingen zijn dan niet meer te toetsen door andere deelnemers omdat ze op iets gebaseerd zijn wat alleen in de begeleider aanwezig was. Dat kan verwarrend zijn en doet afbreuk aan het proces.

Normaal komt de informatie uit de familieopstelling zelf. Mijn eigen ervaring is dat mediums niet perse de ordening volgen en dan soms oplossingen brengen die zij als liefdevol zien maar die in de opstelling niet echt oplossen en regelmatig tegen de ordening ingaan.

Compassie heeft inzicht en vakmanschap nodig. Mediums vertrouwen soms echter meer op hun ideeën en mediumschap dan op de familieopstelling (mogelijk een ego-ding). Niet elke aanvulling is een verbetering. Het is jammer, want als ze goed leren hoe het werkt en dat toepassen, dan hebben ze met hun vermogen tot afstemmen een goed instrument.

Diagnostische familieopstellingen

Er zijn ook begeleiders die een opstelling niet echt oplossen en alleen diagnoses stellen, of die het genoeg vinden om een opstelling zijn eigen verloop te laten hebben en slechts in stilte te kijken, zodat de vraagsteller minder begeleid wordt in zijn veranderingsproces.

Ervaar het verschil tussen familieopstellers en kies wat klopt voor jou

Er zijn vele smaken en vaardigheidsniveaus en ze hebben allemaal hun kracht en beperking. Naarmate je meer opstellers hebt ervaren, en meer en meer leert over familiesystemen en de werking van familieopstellingen, dan zal je ook gaan merken dat het echt verschil uitmaakt bij wie je een familieopstelling doet. Enig proberen kan daarom nodig zijn tot je iemand vindt die jouw vraag echt kan oplossen, iemand die zelfs bereid is je te confronteren in iets waar je niet aan wilt.

Wat ik je kan meegeven is dat de oplossing meestal contra-intuïtief blijkt en vaak een beweging tegen je bewuste wil in. Vaardige begeleiders helpen je om dat soort bewegingen toch te kunnen maken. Zij blijven liefdevol bij je terwijl ze je helpen te ervaren wat je al zo lang hebt vermeden en toch zo nodig hebt. Loslaten is vooral de uitkomst van verbinden aan wat je dacht niet te willen.

Grootmeester familieopsteller Bert Hellinger

Bert Hellinger is daar zelf uitermate scherp en sterk in, een waar grootmeester, maar er zijn slechts weinigen die hem dat echt nadoen. Van degenen die ik ken, zou ik zeggen hooguit Stephan Hausner met zijn ziekte-opstellingen. Hij heeft eenzelfde compactheid en kracht als Hellinger en lijkt net zo minimalistisch. Waar ik sta mag je zelf komen ontdekken.

Familieopstellingen toegepast door iemand met zoveel doorzicht en diepgang speelt zich af op een heel ander niveau, maar niet iedereen is bereid die diepgang te ontwikkelen. De meesten van ons blijven op wat veiliger terrein en volgen degenen die voorgaan (de pioniers) naar vermogen, soms met de beperkingen van onze overtuigingen of ego’s en binnen de aanspraken van ons eigen familiesysteem. Zoek dus wat werkt voor jou.

Je eerste ervaring met familieopstellingen?

Als je dit artikel leest is dat misschien omdat je al eens van familieopstellingen had gehoord maar het nog niet zelf hebt ervaren. Als je het al eens hebt ervaren, wil je het misschien wat beter begrijpen. Meer dan een introductie kan ik je in dit artikel echter niet bieden. Uiteindelijk zijn familieopstellingen vooral iets dat je kunt ervaren.

Er zijn vele boeken geschreven en cursussen ontwikkeld, maar dat is hooguit voorbereiding voor de echte ervaring. Het leren begint pas echt wanneer je erin stapt en voelt hoe dat is. Vervolgens kan je beginnen met voor jezelf dingen op te lossen, en daardoor steeds verder te leren. Een mooi pad om te volgen. Kies wijs.

Ga gewoon een familieopstelling ervaren

Natuurlijk kan je op De Witte Prins ook andere artikelen over familieopstellingen lezen, en er komen regelmatig nieuwe artikelen bij (je hebt je toch al ingeschreven?). Lees ze gerust, ze zijn ervoor. Ik wil je graag uitnodigen om familieopstellingen te komen ervaren en daaruit te leren. Voor de prijs hoef je het niet te laten. Deelname als representant is bij veel familieopstellers erg betaalbaar en op open dagen zelfs gratis. Het is de investering zeker waard.

Begin gewoon bij iemand. Zoek een begeleider die capabel is en goede uitkomsten weet te bereiken. Als ik je mag adviseren, kies dan iemand die dicht bij de originele methode blijft, dat is het krachtigst.

Vertrouw op je zintuigen

Ook bij anderen kan je zinvolle en indrukwekkende ervaringen halen en misschien wil je zelf ook het liefst een begeleider die hetzelfde gelooft als jij. Dat zal in elk geval vertrouwd voelen en je zal zeker zo’n opsteller vinden. Als je niet zeker bent, probeer er dan gewoon een aantal als representant. Vaak zijn het degenen die niet helemaal in je comfort-zone liggen waar je de grootste lessen kunt halen. Kijk dus gerust ook eens buiten je eigen geloofssysteem.

Belangrijk is dat, naar wie je ook gaat, dat je altijd mag uitgaan van je eigen directe waarneming. De begeleider kan je helpen je waarnemingen beter te begrijpen, maar als de uitleg te symbolisch wordt of de opsteller veel waarnemingen toevoegt die voor jou niet te volgen zijn, neem het dan niet zonder meer aan.

Fenomenologisch werken als basis

Opstellingen hebben dat eigenlijk niet nodig, en het werkt beter als je het zelf kunt waarnemen met je eigen zintuigen. Opstellen is vooral het kijken naar fenomenen in de opstelling en daarvan leren. Je kunt dus gerust vragen om zelf even op een plek te gaan staan (zodat je kunt voelen wat daar is) en hoeft niemand op zijn woord te geloven. Ook het effect van bewegingen kan je zelf direct waarnemen door ze te maken en de reactie te ontvangen. Je mag vertrouwen op de begeleider maar hoeft nooit blind te geloven.

Het bewijs van vaardigheid is dat iets zich echt oplost, wat onder andere betekent dat angsten en boosheden kunnen oplossen en je meer rust en stevigheid ervaart in jezelf. Maak actief gebruik van nazorg als de opsteller dat aanbiedt, een capabele opsteller zal je snel kunnen helpen en geeft eerlijk aan wanneer dat nog niet gelukt is.

Vraagsteller in een familieopstelling

Als je vraagsteller wilt zijn, bedenk dan dat een vraag pas is opgelost als hij is opgelost. Het klinkt als een open deur, maar ik heb regelmatig opstellingen gedaan voor mensen die iets al opgelost dachten te hebben, terwijl ze nog steeds hetzelfde probleem hadden. Meestal liet hun opstelling meteen zien dat er nog niets is opgelost.

De ene opstelling is dus de andere niet en het is pas klaar als het probleem is verdwenen. Meestal merk je dat aan een gevoel van rust en ontspanning op een punt waar je voorheen strijd(lust) voelde. Als de relatie tussen jou en je ouders bijvoorbeeld is opgelost in een opstelling, dan is er geen enkele aanleiding meer om je gram bij hun te halen. Zo sterk is een oplossing. Strijd kan echt oplossen.

Als iets echt oplost, verliest het bewustzijn

Leren verloopt normaal in stappen, waarbij het eindpunt is onbewuste vaardigheid. Verandering is slechts een andere naam voor leren. De eerste stap naar verandering is dat je bewust wordt van iets dat je nog niet goed kan (bewust onvaardig), waarna je gaat proberen te veranderen en je ontwikkeld (je wordt bewust vaardig), maar als die vaardigheid steeds gemakkelijker verloopt en steeds minder aandacht nodig heeft wordt het steeds onbewuster (onbewust vaardig). Zo werkt het ook met therapie of familieopstellingen.

Je bent gekomen met bewustzijn dat je een probleem of verlangen hebt, iets dat je wilt veranderen, en in het begin ga je merken dat iets zich begint op te lossen en dat je anders gaat reageren en voelen. Misschien voel je de steunende aanwezigheid van je ouders nu, terwijl je vroeger alleen maar hun afwezigheid hebt ervaren. Maar uiteindelijk zal dat gevoel verdwijnen en wordt de aanwezigheid van je ouders zo vanzelfsprekend dat het bewustzijn verliest.

Bewustzijn ziet slechts wat verandert, niet wat vanzelfsprekend is

Met elk gevoel werkt dat eigenlijk ook zo. Als je arm op je been ligt (of je drukt licht met een vinger op je handpalm of arm) dan kan je dat waarnemen, maar na verloop van tijd zal je merken (of eigenlijk niet merken) dat het gevoel verdwijnt.

Dat is een natuurlijk verschijnsel. Het gevoel is dan gewoon geworden en krijgt geen aandacht meer, je krijgt nu ruimte om andere dingen aandacht te geven. Wat je waarneemt is slechts de emotie, oftewel de veranderingen en bewegingen in je lichaam, wat je niet waarneemt zijn de ruststanden. Wat vanzelfsprekend voor je is, behoeft geen aandacht meer.

Integratie na een familieopstelling

Als de effecten na een familieopstelling maar tijdelijk voelbaar zijn, dan is dat dus helemaal nog geen signaal dat er niets is verandert. Het is juist een signaal van het omgekeerde, dat de verandering juist goed is geïntegreerd (zoals hypnotiseurs en therapeuten dat noemen), zodat het nu vanzelfsprekend is.

Dat is het eigenlijk doel van een familieopstelling, vloeiende en vanzelfsprekende verandering door een ervaring en een nieuw innerlijk beeld. Je hoeft er buiten de opstelling niets voor te doen. Als je twijfelt of iets echt is opgelost dan blijkt dat snel genoeg als je dezelfde opstelling opnieuw neerzet.

De test van integratie: gewoon opnieuw opstellen

Ik heb dat natuurlijk al eens uitgetest bij een client van me, en al bij het eerste beeld bleek dat de situatie in haar brongezin helemaal was verandert. De zwaarte was eruit en de ouders waren vrolijk en hadden het goed, net als de dochter. Als je dan de eerdere situatie kent, waarbij over meerdere generaties over meerdere opstellingen geduldig een herhalend pijnpatroon is opgelost, dan is het overduidelijk dat de situatie op zielsniveau helemaal is opgelost.

Deze persoon floreert nu zichtbaar, en mogelijk heeft de opstelling daar iets aan bijgedragen. Alle eer aan deze mens die dapper genoeg was om het aan te gaan. We kunnen de held zijn in ons eigen boek.

Milton Erickson, de februariman

De grondvader van hypnose, de klinisch psychiater Milton Erickson, heeft ooit een vrouw behandeld voor het niet durven zwemmen. In vier sessies bracht hij haar steeds verder in regressie en liet haar oude ervaringen verwerken en innerlijk opnieuw opgroeien met nieuwe herinneringen. Hierdoor hielp hij haar niet alleen om te veranderen, maar integreerde deze verandering ook meteen door het opnieuw laten opgroeien.

Toen deze vrouw terug kwam van haar vakantie en een leerling van Erickson haar gedreven interviewde over het zwemmen, reageerde ze geïrriteerd. Wat zat hij te zeuren over zwemmen, dat was toch heel gewoon? Ze was haar eerdere probleem vergeten. Erickson wist wat hij deed en is later ook gemodelleerd in NLP. Deze regressie is uitgebreid beschreven in het boek “De Februariman” (zo noemde deze vrouw Milton, in haar regressie).

Als iets niet oplost: probeer opnieuw

Als iets na een opstelling nog niet opgelost blijkt, dan kan je opnieuw kijken (opstellen) want dan heb je de oplossing nog niet gevonden. Het gaat niet om inzicht, maar om verandering op diep niveau. Wacht steeds wel een tijdje, omdat de uitwerking van een familieopstelling soms tijd nodig heeft om te manifesteren in je leven.

Een vaardig familieopsteller zal je daarover informeren en weet vaak ook wanneer iets nog niet volledig is opgelost en wanneer je het later nog een keer moet opstellen. Soms geef ik het niet aan omdat ik niet de nawerking wil beperken, maar ik weet als begeleider meestal heel goed wanneer een beweging nog dieper kan indalen. Diagnoses kunnen echter zelf vervullend worden, dus ga ik er zorgvuldig mee om en laat het soms open.

De familieopstelling is zelf het werk, daarna ben je vrij

Vaak kan je als nazorg best dit soort vragen stellen aan de begeleider van je familieopstelling. Hij of zij zal je graag adviseren en vaak genoeg heb ik cliënten ook nog wat aanwijzingen kunnen geven na een opstelling. In algemeenheid is het advies aan vraagstellers om het onderwerp na de familieopstelling met rust te laten, er zelfs niet over te spreken met anderen.

Wat gedaan moest worden, en wat belangrijk was, is al in de familieopstelling gedaan. De verandering, voor zover gelukt, is ook al een feit. Laat het nu gewoon een tijd met rust en merk wat er vanzelf merkbaar wordt. Na de opstelling is er tijd nodig voor het integreren van de verandering. Je aandacht mag nu naar andere aspecten van je leven. Een familieopstelling is de enige school die meestal huiswerk afraadt.

Jij blijft verantwoordelijk

Maak gebruik van de mogelijkheden. Jij blijft verantwoordelijk voor je leven. Als ik kijk naar mijn eigen ervaring als begeleider dan heb ik nog nooit meer dan drie familieopstellingen nodig gehad om een vraag te zien oplossen. Probeer gewoon eens een ander als het bij jou anders loopt. Individueel kan iets meer sessies vragen dan in groepen, maar ook daar zou je snel moeten merken dat iets begint op te lossen.

Wat maakt familieopstellingen zo krachtig?

Wat familieopstellingen zo krachtig maakt is dat ze werken met archetypische patronen die diep in ons verankerd zijn. Het werkt met ruimtelijke beelden die buiten ons worden geplaatst maar in feite ook in ons zitten. Wij denken driedimensionaal en ordenen zo onze netwerken (systemen) en ervaringen in tijd. Dat feit wordt ook bijvoorbeeld in NLP erkend en gebruikt.

Onbewust werkterrein

Meer dan andere methoden zijn familieopstellingen in staat ons onbewuste te bereiken en veranderen, en dat is nodig omdat daar de programmering zit die in onze keuzen en patronen tot uiting komt. Elke therapie beoogt ons onbewuste te veranderen, en ons bewustzijn zit daarbij eigenlijk maar in de weg.

We eren ons bewustzijn, omdat we onszelf daarin als machtig ervaren, maar ons onbewuste is vele malen groter en belangrijker. Het is ons onbewuste die de werkelijke macht heeft en datgene omvat waarin we vanzelfsprekend vaardig zijn. Het is waar al onze keuzen gemaakt worden, en waar onze voorkeuren geboren zijn.

Alles wat we ooit leerden (lopen, staan, handen geven, fietsen praten) is uiteindelijk grotendeels onbewust geworden toen het vanzelfsprekend werd en geen bijzondere aandacht meer vroeg. Zelfs auto rijden vraagt al snel nauwelijks nog bewuste aandacht. Verdiep je maar eens in hypnose en leer hoeveel van jou onbewust is. Je ogen zullen openen.

Familieopstellingen tonen wat buitengesloten en vergeten is

De uitkomsten van familieopstellingen zijn herkenbaar maar tonen vaak iets dat over het hoofd is gezien. Omdat het buiten je gebeurt via representanten is het gemakkelijker om de feiten te onderkennen (in plaats van het te vervormen of afwijzen omdat het iets toont wat je niet goed uitkomt). Het heeft dus tal van voordelen tegenover andere methoden, en biedt een werkwijze waarin tal van andere methoden (zoals lichaamsgericht werk) ingepast kunnen worden.

Het begon allemaal met een eigenwijze Duitser: Bert Hellinger

Familieopstellingen kijkt naar de (onzichtbare) invloed van je familiesysteem op je leven. De methode bestaat al meer dan 35 jaar. Bert Hellinger is inmiddels 90 jaar en heeft pas een eigen praktijk in dit werk gestart op zijn 55^ste levensjaar. Hij had toen al veel overzicht en wijsheid ontwikkelt (was missionaris tot zijn 45^ste levensjaar) en had al door veel overtuigingen heen geprikt.

Hij zag in dat dingen heel anders in elkaar staken dan wij allemaal denken en via familieopstellingen konden wij dat allemaal van hem leren en zelf ontdekken in onze eigen ervaringen. Hij wordt nu breed geëerd en gevolgd, ofschoon hij net als veel pioniers ook omstreden is omdat hij tegen zoveel heilige huisjes schopt en daarin niet altijd handig of diplomatiek is.

Familieopstellingen vind je overal

Inmiddels is systemisch werk wijd verspreid en veel gebruikt. Je vindt het in de gezinskliniek, bij de organisatieadviseur, bij de coach of therapeut maar ook op spirituele beurzen. Dat het zo populair is, is niet voor niets. Familieopstellingen hebben ons totaal nieuw inzicht gegeven in de oorsprong van bepaalde problemen, en een nieuwe manier om ermee te werken.

Workshops of individueel?

De meest bekende vorm van familieopstellingen is de groepsvorm, waarin representanten in een ruimte worden opgesteld, maar er zijn ook vormen die individueel gebruikt kunnen worden. Ik gebruik het bijvoorbeeld zelf ook in individuele sessies en gebruik dan kussens of vloerankers om de plekken te markeren.

In beide gevallen wordt gekeken naar welke verborgen dynamiek aan het werk is, en welke beweging van heling er ontstaat of mogelijk is. De begeleider kan bijvoorbeeld zinnen laten uitspreken, iemand verplaatsen of een simpel ritueel laten uitvoeren zoals bijvoorbeeld een buiging maken. De werking ervan is voor iedereen vervolgens zichtbaar en voelbaar.

Representanten zijn antennes die informatie uit de familieopstelling halen

De representanten krijgen toegang tot gedragingen, gevoelens en kennis van degenen voor wie ze staan en je merkt als je representant bent hoe verschillend de ervaring van verschillende plekken zijn en hoe die zich verhouden tot andere plekken. Hierdoor wordt iets zichtbaar (een trauma of dynamiek) wat vaak nog buiten beeld lag, en kan het systeem zich gaan helen.

De zielen en hun beweging (volgens Bert Hellinger)

Familieopstellingen werken direct in op de (groeps)ziel, waardoor er tegenwoordig ook wel wordt gesproken van “de beweging van de ziel”. Je herkent de groepsziel niet aan gevoelens, maar aan hun uitwerking in je leven. Hellinger weet begrippen als ziel en geweten heel scherp te duiden en is daarin concreet. Hij onderscheid drie verschillende zielen.

De individuele ziel is volgens hem het levensbrengende principe in je lichaam, die ziel is ondergeschikt aan je wilsbeweging en is merkbaar in bijvoorbeeld je intuïtie. De familieziel of groepsziel is de (dwingende) beweging van de familie die door je heen werkt en je beweegt om iets bij te dragen aan de balans en heling van je familie (de groep). De beweging van deze ziel werkt door in de leden van haar groep.

De grote ziel is de kracht die hele volkeren in beweging brengt, bijvoorbeeld in een grote oorlog (Stalin of de tweede wereldoorlog). Alle drie de zielsbewegingen zijn zichtbaar in familieopstellingen en hebben hun eigen invloed op jou en je leven. Familieopstellingen zullen enigszins kunnen botsen met het ego in je omdat je er al snel leert dat je veel minder vrije keuze hebt dan je dacht en ook hoe klein je eigenlijk bent in het oog van het grotere. Het brengt echter veel goeds tegenover dat misschien wat confronterende inzicht.

Ook representanten hebben baat van familieopstellingen

De diepe werking geldt zeker niet alleen voor degene die de vraag heeft gesteld (wiens systeem is opgesteld), maar ook in zekere mate voor degenen die als representant in de opstelling staan en direct kunnen ervaren wat er gebeurt op een plek en merken dat het ook iets te maken heeft met iets wat zij kennen.

Liefde is helemaal niet schaars, slechts onontdekt

Het daagt ook je (beperkende) overtuigingen uit, en laat zien dat onder alle problemen en situaties uiteindelijk een beweging van liefde ligt. Ik vind het met name ook daarom een hele mooie methode: Alles is liefde! De liefde die familieopstellingen ons toont is heel mooi en verbonden, maar ook vol met opoffering en bereidheid om pijn te dragen voor een ander. Het is een verhaal over werkelijkheid, niet een sprookje dat we willen horen.

Als je met je systeem meewerkt wordt alles gemakkelijker

Wat in elk geval duidelijk wordt als je ermee werkt, is dat we meer zijn dan alleen individu en dat het belangrijk is, wanneer we de uitdagingen van het leven aangaan, om zicht te krijgen op de onzichtbare invloeden vanuit de systemen waar we deel van zijn.

Als iets hardnekkig aan je lijkt te kleven, wat je ook doet, dan zal er mogelijk een verborgen dynamiek spelen. Door deze invloeden zichtbaar te maken en in de ogen te kijken, kunnen ze helen en kan het zijn dat je in een andere kracht komt te staan en je een grotere vrijheid gaat ervaren.

Ga het gewoon doen!

Ik kan je van harte aanbevelen om familieopstellingen bij te wonen en het te gebruiken om je leven beter te maken. Doe het, waar het klopt voor jou. Als dat hier is, dan ben je van harte welkom. Tot binnenkort?

✔ Reageer ✔ Deel ✔ Vind het leuk