Zijn we niet iets belangrijks vergeten?

Een belangrijk deel van mijn werk bestaat uit herinneren wat eerder kwam. Dat herinneren is belangrijk, omdat het de context geeft aan ons eigen bestaan. Door te eren van wat eerder kwam, komen we zelf in balans met ons eigen bestaan. Dat eren doet ons misschien denken aan onderdanigheid, maar dat is slechts je herinnering aan overheersing. Eren is zachter en komt vanuit meer volwassenheid en kracht. Het brengt ons hooguit bij wat bescheidenheid, maar dat is een goed iets. Zachtjes helpt het je voeten terug op de grond en maakt je blik ruimer en helder. In eren erkennen we slechts de simpele waarheid: Je bent deel van iets dat veel groter is en al heel oud.

De waarheid van het eren

Je zou de waarheid van het eren misschien kunnen omschrijven als in de volgende meer uitgeschreven erkenning. Als kortere versie zou de laatste zin kunnen gebruiken: Lieve ouders, ik hoor bij jullie. Dankjewel voor alles.

ERKENNING

Ik kwam uit jullie voort en ik weet dat het jullie veel heeft gekost om mij op dit punt te brengen.

Ik besef dat ik deel ben van iets dat veel groter en ouder is dan mijzelf en dat ik niet hoef te begrijpen. Ik besta dankzij al jullie inspanningen.

Jullie zijn mijn begin en ik ben jullie voortzetting. Ons lot is daarom voor altijd verbonden en het is op jullie schouders dat ik besta en verder kan gaan.

Ik eer jullie als degenen die eerder kwamen en erken jullie recht als de eerdere. Ik zal onze oorsprong herinneren en jullie eren in hoe ik verder ga met alles wat ik kreeg.

Ook ikzelf zal offeren voor zowel mijn bestaan als dat van anderen. En daarin zal ik doorgeven aan degenen die na mij zullen komen, zodat wat ik kreeg en vond verder zal leven en zich zal blijven voortzetten.

Mijn plaats is bij jullie, als een van de velen in een eeuwenoude stamboom.

Bij jullie ben ik thuis

De Witte Prins

We zijn goed in vergeten

Onze cultuur is eigenlijk niet zo goed in herinneren en al helemaal niet in eren. We zijn ook een handelscultuur, wat betekent dat historisch besef en eenkennigheid in onze cultuur een hindernis zou zijn in wat we doen.

We hebben daarom een cultuur gebouwd die liever vergeet dan herinnert, zeker als herinneren pijnlijk is. Onze cultuur boogt zich eerder op individualiteit boven gemeenschap en is licht verbonden met zijn eigen oorsprong. Dat is nodig om te zijn wie we zijn, maar herinneren is wel ook nodig.

Keer op keer wanneer we proberen oplossingen te vinden voor problemen, of zelfs wanneer we iets als een probleem benoemen, dan wordt duidelijk hoe kort ons geheugen is.

Zelfs het feit dat we een sociale diersoort zijn waarbij verbinding en erbij horen belangrijk is om het goed te laten gaan met het individu, wordt snel ontkend en vergeten. We willen van onze natuur af en anders wel van onze schulden.

Ook vergeten kost iets belangrijks

Als offer voor dat vergeten nemen we de depressie en de eenzaamheid die alom woekert en we gebruiken technologie als aanvaardbaar surrogaat voor verbinding, afleiding in plaats van betekenis, we zijn een product van onze tijd.

Vertrouwen we onze biologie?

Zo vervangen we oorsprong en aarding met activiteit en wat we zelf bouwen, technologie voor biologie, zelfs als het gaat om de relaties en verbindingen in ons bestaan. Hoe we over onszelf en elkaar denken straalt dat regelmatig helder uit, of liever hoe we over onszelf en elkaar oordelen.

Biologie gaat vanzelf

Het verschil? Biologie gebeurt ook zonder dat we ons inspannen en creëert duurzame balansen die gebaseerd zijn op zonlicht als brandstof en voeding.

Wat wij (na)bouwen is merendeels mechanisch en elektronisch en gebaseerd op deeloplossingen en vraagt vervolgens werk, (vaak giftig) materiaal en brandstof. Het is daarom moeilijk om duurzaamheid voor te stellen zonder biologie.

Die andere realiteit is er dus ook, de realiteit die je misschien de biologische werkelijkheid zou kunnen noemen. We zijn geen van allen ontstaan in een vacuüm en de diersoort waar we bij horen is nu eenmaal noodzakelijk zorgend en dus sociaal.

Herinneren is niet gemakkelijk

Maar het is niet altijd gemakkelijk, dat herinneren, want we zijn ook zo gevoelig als we intelligent zijn en raken daarom snel gekwetst in ons gevoel en onze behoefte is soms erg dwingend.

Herinneren is pijnlijk omdat het ook betekent dat we herinneren waar we pijnlijk teleurgesteld werden of zelfs schrokken, en waar onze behoeften en verlangens niet vervuld werden. Herinneren brengt ons dus ook bij datgene waarmee we nog in conflict zijn en wat ons bij bekende rotgevoelens brengt.

Verhouden met je kwetsbaarheid en tekorten

Herinneren is dus een tweesnijdend zwaard. Het betekent niet alleen je plek in het grotere herinneren, maar ook de herinnering aan je kwetsbaarheid en afhankelijkheid binnen dat grotere en de teleurstelling van de pijnlijk onderbroken uitreiking naar erbij horen en verzorging, iets dat we vaak duiden met het woord liefde als we het vinden.

Noodzaak tot verzorging

Al bij de geboorte van een kind weten we hoe afhankelijk en sociaal we zijn, want de periode waarin zorg nodig is tot aan relatieve zelfstandigheid is bij een mens langer dan bij welk zoogdier. De behoefte aan erbij horen en betekenisvolle verbinding is dan misschien de prijs die we daarvoor betalen.

De spiegel van dat verlangen naar verzorging is het verlangen om te verzorgen. Biologie is handig op die manier, het geeft altijd bewegingen die op elkaar aansluiten. We zijn twee kanten op geprogrammeerd en beide kanten zorgt dat we naar elkaar toe bewegen, hoe moeilijk we die beweging ook vinden. Leven (of zo je wilt: de ziel) neigt naar verbinding, naar eenheid.

Onvolgroeid geboren

Lichamelijk zijn onze kinderen bij hun geboorte nog extreem kwetsbaar en zelfs onvolgroeid. Waar een hertenbaby al binnen een paar seconden na de geboorte kan lopen en staan, is dat voor mensen een heel traject waar lange tijd overheen kwam.

Ons zenuwstelsel heeft ook nog jaren nodig om compleet te raken en het vervolgens leren omgaan met dat relatief grote brein, is vaak een levenslang project met vele ups en downs. Vooral emoties halen ons snel omver.

Emotie gaat ons denken vooruit

Onze stressreacties schijnen toch altijd in staat om ons denken heel snel omver te trekken en te richten naar iets dat niet meer zo intelligent is en vol met emotiebestuurde tendensen. Het lichaam regeert de geest wanneer het in stress is.

En we leren even gemakkelijk (en flitsend snel) patronen waar we last van hebben (zoals fobieën of sociale angststoornissen), als patronen die we ervaren als hulpvaardig en werkzaam. Een groot brein leert snel of je nu wilt of niet.

Helpen denken

Er zijn daarom vele beroepsgroepen die helpen sleutelen aan dat voelen en denken, en die daarvoor ingangen en benaderingen hebben. Om elk van die ingangen zijn even zovele gemeenschappen gevormd, wat meteen weer het verlangen aan erbij horen bevredigt.

We bouwen scholen waarin we leren denken en gemeenschappen, waarin we veiligheid zoeken, waarin we ontvangen en bevestigd willen worden, soms willen we met rust gelaten worden en alleen warmte ontvangen. We doen bijna alles in massa’s en groepen en zijn sociaal. Zelfs alleen zijn doen we samen.

Erbij horen en verbinding zijn nodig

De prijs voor dat sociale in onze biologie is dat het pas goed met ons gaat als we genoeg betekenisvolle verbindingen ervaren en ergens deel van uitmaken, al is het maar dat we horen bij een stroming van mensen die hetzelfde willen of doen als wij (zoals uniek zijn en expressie geven aan je uniek zijn).

Het opgeven van betekenis en verbinding zal daarom snel naar depressie leiden. Alleen zijn is daarvoor niet genoeg.

De kou brengt ons naar warmte

Nu de dagen korter en kouder worden, nadert de tijd dat we onze harten verwarmen en vaker uitreiken naar anderen die belangrijk voor ons zijn, of misschien wel onze meer kwetsbare medemens.

Dat is altijd een fijne periode, al is het maar om het idee dat we voor elkaar zorgen en ons zichtbaar elkaars om leven wat gemakkelijker maken, of gewoonweg een moment van vreugde en verbinding met elkaar delen.

De verschillen zijn er misschien nog wel, de conflicten en tegenstellingen ook, maar we proberen die een tijdje te vergeten en vooral te denken aan wat ons met elkaar verbind. Mens zijn is even genoeg om waarde te hebben en ontvangen en de bereidheid om elkaar te verwelkomen krijgt even voorrang.

Waarom raakt saamhorigheid zo?

Het bevestigt dat we er voor elkaar zijn en dat we dus geen van allen echt alleen zijn. Het spreekt ook voor zichzelf dat het ons zo raakt, omdat de rest van het jaar we niet altijd zo zeker zijn van dat feit.

Normaal wordt van ons verwacht dat we zelfstandig zijn en verantwoordelijk en dat we eerder geven dan vragen. Zo is onze cultuur, terwijl van binnen ons verlangen aan zorg en erbij horen nog niet vervuld is.

Natuurlijk rust en turbulentie balans

Erg interessant dat een toenemende kou van buiten gepaard gaat met een toenemende warmte van binnen. Het is ook traditioneel de periode van relatieve schaarste in voeding en biologisch de tijd waarin ritmes vertragen en herstel plaatsvindt in afwachting op de volgende groeistoot.

Deze rustperiode is noodzakelijke voeding voor de volgende turbulentie. Zonder dat gaat het met biologie niet goed. Iets dat we mogen herinneren. De natuur gedijt dankzij en niet ondanks de afwisseling van rust en turbulentie. Waar een van beiden ontbreekt begint de armoede.

Alles hangt samen

Er bestaan geen monoculturen in de natuur, alles hangt samen met alles. De ritmes, de samenhangen, alles heeft daar betekenis en veel ervan hebben wij ons van losgesneden (althans dat dachten we).

Maar wat vergeten we dat zo belangrijk is? Waar we vandaan komen natuurlijk, het pad dat gelopen is voordat wij hier waren. De collectieve geschiedenis van ons als gemeenschap en de mensheid in het algemeen. Historie is zo rijk en geeft zoveel belangrijke info voor ons in het nu…

Kinderen van onze tijd

Wij zijn kinderen van onze tijd en we herinneren ons nog nauwelijks onze eigen geschiedenis, laat staan de geschiedenis van onze cultuur en de wereld. Niet alles daarin is mogelijk van belang, maar een te kort geheugen heeft nadelen. De menselijke ervaringen en bewegingen zijn nog van belang.

Wij zijn onze geschiedenis en onze toekomst

Door te leren over hoe het was, leren we ook iets over hoe wij nu zijn en hoe ver de reis ons gebracht heeft. Niet dat we reden hebben om niets meer te doen, want er is nog genoeg om op te lossen en veel om te corrigeren.

Wanneer we denken over onze tijd en onze omstandigheden, dan is het ook goed om nog eens terug te gaan naar de ervaringen van mensen die misschien slechts 50, 60 of 80 jaar gelden leefden.

Terug naar een tijd van opbouw

Wat ik je vandaag wil aanbieden is een documentaire van rond 1960. Het is nog de “naoorlogse” tijd, waarmee ik doel op de opbouwperiode na de tweede wereldoorlog. De context hier is een Amerikaanse, maar vergelijkbare verhalen bestaan natuurlijk ook over Europa al zijn ze niet perse op deze wijze vastgelegd.

Niet alleen de gevolgen van de oorlogstijd zijn nog vers in het geheugen, maar de historie met slavernij werkt ook nog duidelijk door in de omstandigheden van de groepen die slaaf waren. Zij hadden geen mogelijkheid om zich te ontwikkelen en moeten zich nu omhoog werken naar volwaardige deelname en meer leefbare omstandigheden.

Armoede onder seizoenwerkers

Het verhaal gaat over seizoenwerkers in de landbouw. Het schetst een gemeenschap van mensen die hard moeten werken en om moeten gaan met gebrek aan bestaanszekerheden en gebrek aan verzorging en het moeten knokken voor daadwerkelijke overleving.

We hebben het ook niet over een kleine gemeenschap, maar over miljoenen mensen die voor hun overleving moeilijke omstandigheden moet aanvaarden en nagenoeg geen mogelijkheden heeft om uit die omstandigheden te komen omdat de omstandigheden hen maar net laat overleven.

Economisch gevangen

Ze zitten economisch gevangen en de ouders hebben ongetwijfeld verdriet over hun onvermogen om hun kinderen een opstap te bieden naar een betere toekomst dan zijzelf hadden.

Genoeg verdienen voor een eigen onderdak, of een opleiding, of gezondheidszorg, is een droom voor dergelijke gemeenschappen. Het vooruitzichten zijn ongunstig.

Mensen uit deze gemeenschap leefden soms al decennia in deze harde en uitzichtloze omstandigheden, vaak al sinds ze een jong kind waren van een jaar of 8.

Kinderarbeid en armoede

Hun eigen kinderen moeten al heel jong meewerken, elkaar verzorgen en zelfs een glas melk is een luxe waar nauwelijks geld voor is. Er is geen keuze, want er zijn nog geen vangnetten en verzorgingssystemen om mogelijkheden te creëren. Kinderen moeten wel meewerken.

Wat zijn de dromen en verwachtingen als je in dergelijke omstandigheden leeft? Welke mogelijkheden durft zo’n kind naar te verlangen?

Zonder geld achter het werk aan reizen

Terwijl ze onder slechte omstandigheden van hot naar her moeten reizen om daar weer volgend werk te vinden, doen de ouders hun best om hun gezin te laten overleven. Ze zijn er nuchter onder, want er is geen alternatief, maar je ziet ook wel de schaamte en pijn in hun ogen.

Gebrek aan mogelijkheden

De vroegere slavernij vervangen door een economische gevangenis zonder vangnet. De politiek had nog niets geregeld voor deze groep, er was geen keuze. Slavernij was trouwens nog niet lang voorbij en veel van degenen in deze groep hebben nooit de kans gehad om zelfs basisscholing te krijgen.

Opkomen voor betere omstandigheden brengt meteen je overleving in gevaar, dus zou je dat doen als je weet dat je voor een gezin moet zorgen? Geboorteregulatie zal ook moeilijk zijn als je al geen geld voor voedsel is, geen enkele reserve, dus terwijl er al geen geld is zijn er wel steeds meer monden om te voeden.

Het confronteert ons met de voorwaarden tot groei, die voor ons beschikbaar zijn. Gezondheidszorg, bestaanszekerheid, scholing, kansen op werk, basis infrastructuren, een dak boven je hoofd. Al die voorwaarden kwamen niet voor niets en zijn soms met veel inzet en zelfs bloed gekocht.

De pil als voorwaarde voor groei

Wij kennen dat allang niet echt meer. Geen dak boven je hoofd, geen banen beschikbaar buiten plukken op het veld, geen geld in de zak voor zelfs het minste voeding, geen vangnetten en faciliteiten vanuit de overheid, geen pil of andere geboortebeperkende mogelijkheden om zwangerschap te voorkomen, geen gezondheidszorg.

Zorgen dat je niet zwanger hoeft te worden is niet alleen een motor geweest voor de emancipatie van vrouwen (wat het weigeren van dat soort zorg in arme landen zo onverteerbaar maakt), maar ook een voorwaarde voor het ontstijgen van armoede omstandigheden.

Er is geen grotere keten dan iemand de middelen onthouden voor de economische overleving terwijl de vrouwen en gezinnen vervolgens weinig keuze hebben dan veel kinderen te krijgen omdat de geboortebeperkende mogelijkheden worden weggehouden.

Vrouwen hebben in zo’n systeem geen keuze, want ze kunnen verkrachting in zo’n systeem nauwelijks vermijden en zelfs kerkgemeenschappen leggen druk op de plicht om te trouwen en dan seksuele relatie en kinderen te hebben.

Wat als loon marginaal is en drinkwater uit een sloot komt?

Deze mensen hadden vaak geen drinkwater, behalve het grondwater dat je in de buurt kan vinden in een beek of sloot. Ze moesten maar afwachten wat voor karig loon de boeren konden of wilden betalen, boeren die ook geen garantie hadden dat ze een goed bedrag voor hun waren konden krijgen.

Dit zijn de omstandigheden waar onze voorouders mee moesten omgaan voor al onze infrastructuren en beschermende regels werden gevormd. Dit zijn de schouders op wie wij staan en die meer hebben doorstaan dan we ons misschien kunnen voorstellen.

Moeilijke omstandigheden maakt sterk volk

Het zijn sterke schouders doordat ze moesten omgaan met echte tegenslag. Degenen die braken onder de last en stierven zijn vergeten. De overlevers hebben gedaan wat ze konden en moesten om ons hier te brengen. Ze hebben elke kans die ze kregen opgepakt en gezorgd dat hun kinderen konden overleven.

Onze taak is om te herinneren en verder te gaan

Laten we ons verleden eren en naar waarde inschatten en ons best doen om elkaar erbij te laten horen, zodat we deze rampspoed niet hoeven te herhalen.

Denk nog eens terug… Hoe verschilde jouw leven van dit lot? Wat waren jouw dromen en mogelijkheden vanwege dat feit? Waarover klaagde jij, waar onze voorouders niet eens van konden dromen?

Ze kijken vast liefdevol en met een glimlach tevreden vooruit naar jouw gemopper en geklaag. Het is een teken dat ze hun werk goed hebben gedaan en jouw omstandigheden je lieten vergeten wat voor hen dagelijkse problemen waren.

Zo zijn we allen deel van iets groters. Van mijn kant eer ik graag de offers van degenen die voor me kwamen.

Harvest of Shame (1960)

Deze documentaire kwam in mijn aandacht door een lezing uit 2014 van Lewis Black, de komiek die vooral bekend staat voor de manier waarop hij zijn verontwaardiging weet te verwoorden.

Hij vertelde dat deze documentaire hem werd aangereikt door zijn vader en dat hem dat gevormd heeft. Ook hij is een kind van zijn systeem.

Anderen in de documentaire spreken uit dat nu ze weten van de omstandigheden van deze mensen dat ze hun leven verder aan deze groep zullen wijden. Zo gaat het als je verbind met een andere groep. Je gaat iets willen doen om het beter te maken.

Ik wens je veel plezier op jouw reis door dit verhaal.

Herinneren is niet genoeg

Het is natuurlijk mogelijk om te denken dat dit allemaal ver verleden is en niet meer bestaat, maar dat komt slechts omdat je deel bent van de winnende cultuur die de geschiedenis heeft geschreven.

Als je lid was van een andere cultuur die nog in conflict en armoede moet overleven had je verhaal en omstandigheid heel anders geweest. De landwerkers bestaan nog in onder andere Amerika en hebben misschien inmiddels wat betere omstandigheden, maar de armoede en het harde werken is er nog.

Er is nog steeds lijden om ons heen

Tegenwoordig komen ze uit onder andere Mexico en misschien zijn ze illegaal omdat er geen mogelijkheid is om legaal te komen. We kunnen ze afkeuren, maar het zijn onze voorouders die in herinnering komen en het beter willen hebben.

In ons gebied zijn het misschien Polen die naar ons land komen, omdat er in hun land minder of te weinig te verdienen is, of mensen uit Arabische streken, die geld naar hun familie sturen zodat die daar kunnen leven.

Anderen leven in politiek instabiele omstandigheden, of onder dictators die alle rijkdom naar zich toe trekken ten koste van hun volk, of in een land waar wij oorlog voeren omwille van de cultuur, de olie of de angst voor een religie en terreur.

Er zijn landen die de gevolgen ondergaan van onze industrie en het broeikaseffect en die niet de middelen hebben om dat goed op te vangen, misschien kampen met voedseltekort en droogte.

Er zijn nog steeds menselijke drama’s alom en de strijd tegen armoede en rampspoed is misschien verbeterd, maar nog niet voorbij. Wanneer wij herinneren kunnen we de bereidheid vinden om uit te reiken naar onze medemens en te delen en ontvangen.

Er is ook in het klein veel waarde dat je kunt delen

We hoeven ook niet meteen naar het grote toe, in het klein is er ook genoeg leed in de vorm van eenzaamheid en moeite om met de omstandigheden van leven om te gaan. Gewoon iemand gezelschap houden, of uitnodigen, kan dus ook al heel waardevol zijn.

Als je de woorden niet verdraagt kan je gerust vragen om gewoon even stil bij elkaar te zijn en wat warms te drinken of ergens naar te kijken of luisteren. Mensen die in schaarste leven zijn best snel tevreden. Soms is een arm om de schouder ook al heel wat.

Als je het goed hebt is het gemakkelijk vergeten. De armen vergeten echter niet, degenen die de pijn van oorlog en terreur ondergaan ook niet. Vergeten is dus voor de welvarenden, misschien wel zodat schuldgevoel op afstand blijft.

Gevoel is niet genoeg

We hoeven geen schuldgevoel te hebben, want we zijn ook maar in dit lot geboren. Degenen die het moeilijk hebben kopen niets voor ons gevoel, ze hebben iets anders nodig. Als voelen helpt om dat andere te bieden is het prima, maar alleen gevoel is niet genoeg.

We mogen daarom herinneren wat we hebben en wat daarvoor is gedaan en geofferd en dan reiken we uit om te helpen zodat het beter wordt voor anderen. Daar heeft ook die ander wat aan.

Niet alleen herinneren is dus belangrijk, maar vooral ook wat en hoe je herinnert. Het is onze basis, die helpt om de volgende stappen te maken. Dat we het niet geweten hebben, is niet meer genoeg antwoord. We hebben alle mogelijkheden om te weten en nog meer om te doen.

Het is dus helemaal aan jou en jij alleen bent verantwoordelijk voor jouw deel ervan. Net als ik, net als wij, natuurlijk. We zijn hierin allen gelijk.

Liefde in werking zijn

Mijn motief voor De Witte Prins was een verlangen naar liefde. Liefde in werking, bedoel ik dan. De uitdrukking van liefde in de wereld, die nodig is om wat er ook is te verbeteren. De Witte Prins is slechts mijn voorbeeld daarin en mijn besef is hoe klein mijn aandeel als enkel mens daarin kan zijn. We hebben elkaar dus nodig.

Onze voorouders hebben ons een verantwoordelijkheid gegeven. We zijn deel van iets dat groter is en dat trekt aan ons en als we niet horen dan dringt het zich wel op. Het is maar waar je voor kiest.

Degenen die lijden worstelen zich ondertussen verder tot ze ook hun deel van de mogelijkheden en middelen hebben. Misschien komen ze aan onze deur en brengen een stuk van ons verleden terug. Hoe het dan verder gaat is misschien niet meer onze keuze, of nooit geweest.

Het oog van het grotere

We zijn beiden deel van een verleden en beiden klein in het oog van iets groters. Hoe de ervaring is en wat het kost is in dat oog niet echt van belang, want het is allesomvattend en tijd heeft er geen betekenis. Daar geldt slechts de beweging van de ziel en ontdekken we wat die beweging is.

Ik hoop voor ons dat de beweging mild zal zijn en de offers beperkt. Voor nu blijf ik expressie geven aan dat wat ik koos. Je bent welkom om mee te doen.